شرایط محیطی ایده‌آل برای پرورش موفق ماهیان گرمابی

پرورش ماهیان گرمابی به خصوص انواع گونه‌های کپور یکی از کسب و کارهای سودآور در حوزه صنایع کشاورزی است. اما پرورش این ماهیان نیاز به رعایت نکات مناسب از نظر دما، کیفیت تغذیه، میزان اکسیژن محلول، کیفیت آب و مدیریت PH آب استخر پرورش دارد. تنظیم صحیح این موارد و ارزیابی مرتب پارامترها، با تاثیر مناسب در رشد بیشتر ماهی و جلوگیری از تلف شدن آن، تضمین بازدهی اقتصادی بالا از فروش آن‌ها در بازار است. برای آشنایی بیشتر، در این مطلب شرایط اصلی پرورش ماهیان گرمابی با تمرکز بر گونه کپور در استخر را تشریح می‌کنیم.

همچنین بخوانید:

♣ ضدعفونی حرفه‌ای استخر پرورش ماهی و میگو با کمترین هزینه

♣ پرورش ماهی در سال 1403 | خانه، استخر، فارم

ماهی گرمابی و انواع آن چیست؟

ماهیان گرمابی به دسته‌ای از انواع ماهی گفته می‌شود که شرایط رشد و بقای مناسب آن‌ها در آب‌های گرم بین ۱۸ تا ۳۲ سانتی‌گراد است. البته این ماهیان در دمای بین ۲۵ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد از نظر تغذیه و سرعت رشد در بهترین حالت و بهره‌وری هستند. نگهداری دمای بهینه برای پرورش این ماهیان بسیار حیاتی است و اگر دمای آب به بالاتر از ۳۲ درجه برسد، دچار خفگی می‌شوند، در دمای پایین‌تر از ۱۲ درجه سانتی‌گراد بیمار و در دمای کمتر از ۸ درجه سانتی‌گراد به خواب زمستانی می‌روند.

ماهیان گرمابی از نظر ظاهری کوچک‌تر از انواع سردآبی هستند، اما رنگ گوشت آن‌ها پررنگ‌تر است. با این حال طول عمر آن‌ها به نسبت ماهیان سردآبی کمتر است و نیازهای تغذیه‌ای متفاوتی نیز دارند. انواع ماهی کپور، حلوا و تیلاپیلا در دسته متداول‌ترین ماهیان گرمابی ایران محسوب می‌شوند و هر یک گونه‌های مختلفی به شرح زیر دارند:

• ماهی کپور چینی: کپور نقره‌ای، آمور، کپور معمولی و سرگنده
• ماهی کپور هندی: کاتالا، روحو، بیریگال، کالباسو
• کپور سیاه: خامه ماهی، لای ماهی، کفال
• حلوا: سفید، سیاه
• تیلاپیلا: نیلوتیکا

شرایط پرورش ماهیان گرمابی پرورشی

علاوه بر شرایط دمایی، ماهیان گرمابی مانند سایر گونه‌های مشابه خود لازم است تغذیه کافی، کیفیت آب و اکسیژن مناسبی برای رشد بهتر داشته باشند. علاوه بر این رعایت اصول بهداشتی و مدیریت بهینه ضایعات در استخرهای پرورش ماهی خطر ابتلا به انگل‌ها و عفونت‌ها را کاهش می‌دهد. در صورت فراهم کردن شرایط بهینه، نسبت تبدیل خوراک مصرفی آن‌ها به وزن بالاتر خواهد رفت و کارآیی استخرهای ماهی بیشتر خواهد شد. در نقطه مقابل نیز هر نوع شرایط نامناسب می‌تواند باعث رفتارهای پرخاشگرانه یا خوردن یکدیگر در بین ماهیان شود.

الف) شرایط تغذیه‌ای ماهیان گرمابی

هر چند تغذیه مناسب و متعادل اصل مهم در پرورش ماهیان گرمابی است، اما دوری از تغذیه بیش از میزان لازم نیز اهمیت دارد. با توجه به اینکه ماهیان گرمابی در استخرهای طبیعی پرورش می‌یابند، بخشی از نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها از محیط استخر از جمله گیاهان علوفه‌ای و کفزیان تامین می‌شود. اما انواع گونه‌های این ماهی به میزان مختلفی از مواد غذایی نیاز دارند، برخی از گونه‌ها نیاز به غذای دستی ندارند و فقط از محیط طبیعی تغذیه می‌کنند، اما برای برخی انواع لازم است از علوفه سبز  و ترکیبات تجاری خوراک ماهی استفاده کنیم.

• کپور نقره‌ای: مهم‌ترین منبع تغذیه این ماهی پلانکتون‌ها با اندازه ۲۰ میکرون است.
• کپور سرگنده: منبع تغذیه این گونه ماهی کپور پلانکتون‌ها با اندازه ۶۰ میکرون، سخت‌پوستان کوچک و جلبک‌های درشت است.
• کپور آمور: این گونه از گیاهان و ماکروفیت‌ها تغذیه می‌کند و برای تولید یک کیلوگرم گوشت نیاز به ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم علوفه سبز است. یعنی هر روز ۴۰ درصد وزن بدن خود غذا می‌خورد.
• کپور معمولی: ماهی کپور معمولی همه‌چیز خوار است و از پلانکتون‌ها و جانوران کفزی تغذیه می‌کند. همچنین برای غذای دستی به‌صورت سنتی می‌توان از گندم و جو خیس خورده همراه ذرت خرد شده استفاده کرد. این ماهی برای رسیدن به وزن یک کیلوگرم نیاز به مصرف ۴ تا ۵ کیلوگرم غلات دارد و روزانه به اندازه ۳ درصد وزن خود غذا مصرف می‌کند.

بهترین ترکیب تغذیه‌ای ماهیان گرمابی

معمولا بهترین فرمولاسیون تغذیه برای ماهی‌های کپور آمور و معمولی ۷۰ درصد غذای طبیعی و مابقی غذای دستی شامل ترکیبی از پروتئین، چربی و کربوهیدارات مانند غلات، کنجاله سویا و پودر ماهی یا غذاهای کنسانتره آماده است.  البته در حال حاضر خوراک‌های تجاری آماده در بازار وجود دارند که مناسب‌ترین تغذیه برای ماهیان گرمابی محسوب می‌شوند. این خوراک‌ها به شکل پلت در اندازه های مختلف با توجه به سایز ماهی و غذاهای طبیعی شامل فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون عرضه می‌شوند. مقدار و تعداد وعده غذایی مصرفی نیز توسط کارشناس با توجه به شرایط پرورش و گونه ماهی مشخص می‌شود.

 با این حال معمولا تعداد دفعات تغذیه روزانه ۳ تا ۴ بار در فواصل معین است و ترکیبی به شکل زیر بر حسب کل وزن فرمولاسیون خوراک دارد:

• پروتئین: بچه ماهی (۳۰ تا ۳۵ درصد)، ماهیان در حال رشد (۲۵ تا ۳۰ درصد)، ماهیان بزرگ (۲۰ تا ۲۶ درصد)
• چربی: ۵ تا ۸ درصد
• کربوهیدارات: ۳۰ تا ۴۰ درصد
• ویتامین‌ها و مواد معدنی شامل کلسیم، فسفر، منیزیم، ویتامین B، C و E

البته لازم است توجه داشته باشیم که برای تغذیه مناسب و رشد بهتر، تعداد ماهی گرمابی در هر استخر پرورش به میزان کافی باشد. زیرا اگر تعداد ماهی رهاسازی شده بیش از میزان معینی در نظر گرفته شود، ماهی‌ها به اندازه کافی رشد نمی‌کنند که این موضوع مانع فروش ماهی در بازار است. به عنوان مثال برای پرورش ماهی کپور آمور در یک استخر ۲۰۰ متر مربعی بهتر است ۸۰ درصد مساحت یعنی ۱۶۰ قطعه ماهی رهاسازی شود. این تعداد با توجه به گونه ماهی و سیستم پرورش یک گونه ماهی یا چند گونه ماهی متفاوت است.

ب) اکسیژن محلول در آب

از آنجا که آب استخر پرورش ماهیان به دلایل نیاز به مصرف بالای آب، دیر به دیر تعویض می‌شود، اکسیژن محلول در آب نوسان دارد. به عنوان مثال در روزهای ابری، شب، آب و هوای بسیار گرم یا هنگام صبح میزان اکسیژن در پایین‌ترین سطح ممکن است که باعث تلف شدن ماهی می‌شود. بهترین میزان اکسیژن محلول در آب برای این دسته ماهیان ۵ تا ۶ میلی‌گرم در لیتر است و مقدار آن از ۲ میلی‌گرم در لیتر نباید کمتر شود. برای جلوگیری از کمبود اکسیژن در استخر پرورش ماهی روش‌های مختلفی را استفاده می‌کنند:

• اضافه‌کردن پلکانی آب به استخر
• اضافه کردن آب تازه در شرایط نامناسب
• استفاده از برج هوادهی در محل خروج آب
• پاشیدن آب از لوله‌های سوراخ‌دار پلی‌اتیلنی نصب شده روی دیوار استخر
• استفاده از پمپ‌های آب

ج) کیفیت آب

ماهیان گرمابی برای رشد و بقا نیاز به آب تمیز با کمترین املاح دارند. آب‌های آلوده و دارای املاح بالا بر کیفیت گوشتی آن‌ها تاثیر می‌گذارد.ماهیان پرورشی گرمابی میزان شوری تا ۶ گرم در لیتر را می‌توانند تحمل کنند و در بالاتر از این میزان رشد آن‌ها کمتر می‌شود. میزان شوری بهینه آب برای ماهیان گرمابی حدود ۳ گرم در لیتر است. سختی مطلوب آب برای این ماهیان نیز بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ است و نیاز به کنترل دارد.

از نظر PH نیز محدوده مناسب بین ۳.۷ تا ۵.۸ است و ماهیان در PH بیشتر از ۱۱ و کمتر از ۳ تلف می‌شوند. برای تنظیم PH آب بعد از ارزیابی و پایش مقادیر از محلول‌های اسیدی و آهک زنده استفاده می‌کنند. البته هوادهی منظم و کافی با روش‌های مختلف از نوسانات PH جلوگیری می‌کند.

 همچنین برای آبگیری استخر پرورش بهتر است سریع و طبق برنامه زمان‌بندی انجام گیرد. زیرا  در سرعت بالاتر آب تجمع گیاهان مزاحم کمتر خواهد بود. برای جلوگیری از ورود آلودگی‌های فیزیکی یا ماهیان هرز در استخرها نیز  لازم است از صافی‌های شنی و توری در محل ورود آب استفاده کنیم. در برخی موارد که ابعاد استخر بزرگ است، سیستم‌های فیلتراسیون پیشرفته برای کاهش آلودگی‌ها به‌کار می‌رود.

د) کوددهی استخر

از آنجا که ماهیان گرمابی را در استخرهای طبیعی پرورش می‌دهند، برای افزایش تولید غذای طبیعی مورد نیاز آن‌ها، مواد آلی یا معدنی را در فواصل مشخص به‌عنوان کود به آب اضافه می‌کنند. این کار رشد فیتوپلانکتون‌ها و زئوپلانکتون‌ها را که غذای اصلی بچه‌ماهی‌ها، کپور سرگنده و فیتوفاگ‌هاست را افزایش می‌دهد. دو نوع کود آلی (کود مرغی خشک، گاوی پوسیده) و کود معدنی (اوره، فسفات) برای این کار استفاده می‌شود. که در این میان کودهای معدنی به نسبت نوع آلی قابل کنترل‌تر هستند.

تعداد دفعات اضافه کردن کود به میزان شفافیت آب بستگی دارد. شفافیت بیشتر از ۴۰ سانتی‌متر، نشانه نیاز به کوددهی و شفافیت کمتر از ۲۰ سانتی‌متر نشانه توقف کوددهی است. کوددهی معمولا قبل از رهاسازی بچه ماهی  و بعد از آن به‌صورت دوره‌ای و به‌تدریج انجام می‌گیرد. عدم کنترل این موضوع می‌تواند باعث کاهش اکسیژن آب و تلف شدن ماهی شود. بنابراین این کار باید با نظر کارشناس و طبق دستورالعمل خاص انجام گیرد.

کلام آخر:

پرورش ماهیان گرمابی زمانی بیشترین بازده را دارد که استخر به‌عنوان یک سیستم پویا و زنده دیده شود. استفاده از ترکیب تغذیه‌ای مناسب با فرمولاسیون درست از پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین، تنظیم اکسیژن محلول در آب با هوادهی در زمان‌های مشخص و ارزیابی کیفیت آب از نظر املاح و شوری نکات مهم هستند. البته به صورت دوره‌ای نیز نیاز است با استفاده از کودهای آلی یا معدنی شرایط رشد مواد غذایی طبیعی ماهی تامین شود. با این حال برای بازدهی مطلوب با کمترین تلفات ماهی همیشه بهتر است از نظرات مشاوران حوزه پرورش ماهی نیز استفاده کنیم. یکی از نکات مهم در پرورش ماهیان گرمابی، ضدعفونی حوضچه های پرورش با استفاده از داموسیب است. این ماده گندزدا، بسیار موثر و ایمن برای محیط زیست و ماهی هاست.