چگونه می توان از بیماری آکاراگه در برنج پیشگیری کرد؟

بیماری آکاراگ یا آکاراگه، نوعی آسیب فیزیولوژیک برنج است که با ایجاد لکه‌های قهوه‌ای مایل به قرمز روی برگ خود را نشان می‌دهد. دلیل اصلی این بیماری تغذیه نامناسب گیاه و زهکشی ضعیف خاک است. در صورت عدم مدیریت درست این دو عامل، ریشه گیاه کاملا پوسیده شده و به مرور شالیزار برنج را از بین می برد. سه مدل مختلف از این بیماری شناسایی شده است که در این مطلب بعد از بررسی نشانه‌ها و دلایل ایجاد هر یک، روش‌های پیشگیری از آن را نیز توضیح می دهیم.

همچنین بخوانید:

♣ بیماری بلاست برنج | روش‌های پیشگیری و درمان

♣ انواع بیماری های برنج

بیماری آکاراگه چیست؟

آکاراگه (Akarage) یک اختلال فیزیولوژیک در برنج ناشی از کمبود مواد غذایی و زهکشی نامناسب خاک است. این بیماری که اولین بار در شالیزارهای ژاپن شناسایی شد در لغت به معنای «پژمردگی قرمز» است. زیرا با ایجاد لکه‌های قرمز متمایل به قهوه‌ای روی برگ‌های پایینی گیاه خود را نشان می‌دهد. البته در برخی موارد نیز با نام « Stifle disease» یا «بیماری خفگی» برنج نیز شناخته می‌شود که دلیل آن به یکی دیگر از علت‌های بیماری که تهویه نامناسب خاک است اشاره می‌کند که حین فاز رشد، ریشه گیاه را دچار خفگی می‌کند.

نشانه‌های بیماری آگاراگه برنج

بیماری آکاراگه با توجه به نشانه‌ها و عوامل ایجاد کننده خود به سه نوع اصلی تقسیم‌بندی می‌شود.

1) نشانه‌ها در آکاراگه نوع اول

بیماری آکاراگه تیپ اول در شالیزارهای شنی با زهکشی ضعیف یا خاک‌های مردابی تیره و غنی از مواد آلی ایجاد می‌شود. در این حالت برگ‌های گیاه ابتدا سبز تیره شده و بعد از آن لکه‌های کوچک قرمز مایل به قهوه‌ای در نوک برگ‌های پیر بوجود می‌آید. این لکه‌ها به تدریج در تمام برگ بیشتر می‌شوند و در نهایت برگ‌ها از قسمت نوک به سمت پایین خشک شده و گیاه می‌میرد. در خاک‌های شنی ریشه گیاه برنج به رنگ قهوه‌ای روشن و در خاک‌های مردابی یا باتلاقی به رنگ قهوه‌ای تیره یا قرمز تیره در می‌آید. البته در بیشتر موارد با گسترش بیماری، ریشه‌ها نیز به‌ صورت سیاه و پوسیده در می‌آیند.

دلایل بیماری آکاراگه نوع یک

 دلیل اصلی ابتلای گیاه به تیپ یک بیماری آکاراگه، کمبود پتاسیم است. البته از آنجایی که جذب پتاسیم توسط ریشه‌های برنج و تنفس هوازی آن پشتیبانی می‌شود، در صورت زهکشی نامناسب خاک و کمبود اکسیژن، این ماده مغذی به گیاه نمی‌رسد. معمولا بیماری آکاراگه تیپ یک یا تامین پتاسیم به‌طور کامل کنترل می‌شود.

2) نشانه‌ها در آکاراگه نوع دوم 

آکاراگه تیپ دو در خاک‌های مردابی یا باتلاقی با زهکشی ضعیف رخ می‌دهد. نشانه‌های اولیه بیماری زرد شدن رگبرگ‌های میانی گیاه و بعد ایجاد لکه‌های قرمز مایل به قهوه‌ای در اطراف ناحیه زرد شده است به شکلی که در نهایت کل برگ به رنگ قرمز در می‌آید. البته در وضعیت حاد بیماری، گیاه مرحله لکه‌های زرد رنگ را ندارد و به یکباره لکه‌های قرمز رنگ ایجاد می‌شوند. ریشه گیاهان آلوده نیز در این نوع قهوه‌ای مایل به قرمز یا قهوه‌ای تیره است که برخی نیز به حالت سیاه و پوسیده هستند.

دلایل بیماری آکاراگه نوع دو

این تیپ بیماری ناشی از شرایط محیطی است که تنفس هوازی ریشه‌های برنج را متوقف می‌کند. عوامل زیر مهم‌ترین موارد ایجاد کننده این حالت هستند:

1. کمبود پتاسیم در خاک
2. محتوای بالای مواد آلی با تجزیه سریع در خاک
3. تولید مقدار زیادی سولفید هیدروژن در خاک
4. کمبود آهن در سطح خاک (کاهش ترکیب Fe2O3 به کمتر از ۳/۰ درصد)
5. افزایش بیش از اندازه آهن دو ظرفیتی در خاک
6. کاهش قدرت اکسیدکنندگی خاک (شاخص Eho کمتر از ۱۰۰ میلی‌ولت)

معمولا افزودن پتاسیم به خاک تا حدی از بروز این بیماری جلوگیری می‌کند. اما عامل اصلی جلوگیری‌کننده از آن نیست. طبق مطالعات آکاراگه تیپ دو بیشتر به اختلال در فرایندهای متابولیک گیاه بر می‌گردد که از مواد مضر تولید شده در خاک با خاصیت اکسیدکنندگی پایین ایجاد می‌شوند. در این حالت به‌دلیل شاخص پایین اکسیدکنندگی خاک، سطح اکسیژن موجود در آن کمتر از حد معمول است و احتمال تولید ترکیبات مضر مانند آهن دو ظرفیتی در خاک بالا می‌رود.

3) نشانه‌ها در آکاراگه نوع سوم 

این نوع آکاراگه در خاک‌های رسی قرمز رنگ، خاک‌های آتشفشانی و خاک‌های آتشفشانی غنی از هوموس دیده می‌شود. تمام این خاک‌ها معمولا به شدت دچار کمبود فسفر هستند. نشانه‌های بیماری ابتدا با ظاهر شدن لکه‌های کوچک قهوه‌ای رنگ در نوک برگ‌های پیر شروع می‌شود و به تدریج با گسترش لکه‌ در سراسر برگ، کل آن به رنگ قهوه‌ای در می آید. معمولا ظاهر گیاه از دور به شکل بیماری سنبلک برگ خود را نشان می‌دهد. اما معمولا مشخص‌تری نشانه این بیماری تغییر رنگ گیاه در داخل گره ها و میان گره‌های پایه گیاه به سیاه یا قهوه‌ای تیره است.

شدت بیماری آکاراگه تیپ سه در سال اول تبدیل زمین دیم به شالیزار بیشتر است و در سال‌های بعدی شدت آن کاهش می‌یابد. البته کاهش بروز بیماری در سال‌های بعد تا حد بسیاری به وضعیت زهکشی زمین بستگی دارد و در شالیزارهای با زهکشی ضعیف بیماری با شدت قابل توجهی ادامه می‌یابد.

دلایل بیماری آکاراگه نوع سه

علت بروز آکاراگه نوع سه به‌طور کامل مشخص نشده است. مطالعات نشان می‌دهد دلیل این بیماری احتمالا  تولید یک ماده مضر مانند ید در خاک است که  حتی در صورت وجود اکسیژن کافی در خاک نیز پایدار باقی می‌ماند. در حقیقت کاهش شدید پتانسیل اکسیدکنندگی- احیاکنندگی خاک می‌تواند فعالیت فیزیولوژیکی ریشه برنج را مختل کند و شرایط نفوذ ماده مضر به برگ‌ها را فراهم نماید، اما مکانیزم دقیق و عامل اصلی بیماری هنوز ناشناخته باقی مانده است.

روش‌های پیشگیری از بیماری آکاراگه برنج

مهم‌ترین نکته در جلوگیری از بیماری آکاراگه توجه به تغذیه خاک با کود مناسب و مدیریت زهکشی آن است. بنابراین موارد زیر پیشنهاد اصلی برای پیشگیری از ایجاد این اختلال محسوب می‌شود. اما با این حال دریافت مشاوره تخصصی در مورد انتخاب کود مناسب و مدیریت شرایط خاک اهمیت دارد.

• مدیریت تغذیه خاک

از آنجا که آکاراگه نوع یک و دو با کود پتاسیم قابل کنترل هستند، مصرف به اندازه این کود از گام‌های اولیه برای پیشگیری از آن خواهد بود. همچنین معمولا کمبود روی در خاک نیز علائمی شبیه آکاراگه نوع دوم دارد، بنابراین بهتر است از کودهای حاوی روی هم استفاده کنیم. با این حال کاربرد بیش از اندازه کود نیتروژن، ابتلای گیاه به این اختلال را حساس‌تر می‌کند. بنابراین لازم است ترکیب مناسب کود شامل نیتروژن-پتاسیم-فسفر را برای تغذیه برنج استفاده کنیم.

برخی متخصصان توصیه به مصرف 100 كيلوگرم در هكتار سولفات پتاسيم قبل از نشاكاري و استفاده مجدد آن يكماه و نيم پس از نشاكاري دارند. همچنین تنك كردن فاصله نشاكاري در مزرعه (تراكم كمتر با تعداد نشاء بيشتر در هر بوته) و استفاده از كود فسفات آمونيم نیز از پیشنهادات اثبات شده دیگر برای مدیریت تغذیه خاک و جلوگیری از بیماری آکاراگه برنج در شالیزارهاست.

• مدیریت شرایط خاک

خاک‌های سنگین و بدون زهکشی مناسب، میزان جذب اکسیژن توسط ریشه برنج را کاهش می‌دهند. این موضوع با پایین آوردن پتانسیل اکسیدکنندگی خاک، موجب تجمع مواد مضر و آهن دو ظرفیتی می‌شود که دلیل مهم بیماری آکاراگه است. همچنین از آنجا که اضافه کردن مقدار زیاد اسیدهای آلی به خاک، احتمال ابتلا به آکاراگه نوع دوم را بالا می‌برد، استفاده متعادل کمپوست در خاک اهمیت دارد.

و در نهایت بررسی دوره‌ای گیاه از لحاظ بروز نشانه‌های بیماری و آزمایش خاک از نظر پتانسیل اکسیدکنندگی برای تنظیم برنامه کوددهی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

کلام آخر:

برای کنترل بیماری آکاراگه تغذیه خاک با کود پتاسیم و استفاده از ترکیب مناسب کودهای حاوی نیتروژن و فسفر اهمیت دارد. البته احتمال ایجاد این اختلال در خاک‌های سنگین و بدون زهکشی نیز بالاتر است. با این حال استفاده میزان مناسب از ترکیب کودهای مورد استفاده برای تغذیه شالیزارها و تامین مواد مغذی مورد نیاز آن به مشاوره کارشناسی با متخصصان بستگی دارد تا از ورود بیش از اندازه مواد آلی و مضر و تشدید بیماری جلوگیری شود. صنایع آرال شیمی، محصول کود ارگانیک پراکسیدین کشاورزی و اگروسیب را جهت اکسیژن رسانی به برنج و پیشگیری از ابتلا به بیماری آکاراگه برنج ارائه می کند.