انواع بیماری های برنج
برنج، غذای اصلی ما ایرانیان را تشکیل می دهد. این محصول کشاورزی نیز مانند سایر محصولات دچار بیماری می شود. شالیزار نیز مانند سایر محصولات کشاورزی دچار بیماری های قارچی و باکتریایی و انواع آفات برنج می شود. به دليل تنوع كشت و كار در زراعت برنج، احتمال بيماری هايی چون پوسيدگی طوقه، لكه قهوه ای، بلاست، ژيبرلا، شيت بلايت و غیره وجود دارد. این بیماری ها در صورت عدم كنترل به طور جدی موجب كاهش محصول می گردد. در این مقاله به بررسی انواع بیماری های برنج و آفات رایج آن از جمله پوسیدگی طوقه برنج، کرم ساقه خوار برنج و غیره پرداخته می شود.
آفات و بیماری های برنج و راهکارهای مبارزه با آن ها
احتمالاً نام بیماری های رایج برنج و شالی به گوش شما خورده است. بیماری پوسیدگی طوقه برنج، گال سیاه برنج، بیماری لکه قهوه ای برنج ار این دست بیماری ها هستند. در این میان، انواع آفات برنج مانند حشراتی چون کرم ساقه خوار برنج وجود دارند.
در زیر به چند نمونه از انواع بیماری های برنج پرداخته شده است.
1. بیماری گال سیاه برنج:
یکی از آفات برنج است و علامت آن تولید نشدن ساقه و کوتولگی خیلی شدید است. گال ها در پشت برگ ها بوجود می آیند. این گال ها ابتدا سبزند و سپس سیاه رنگ می شوند . این بیماری علت سیاه شدن دانه برنج است و در مناطق فیروزآباد، ممسنی وکهکیلویه وبویراحمد به وفور مشاهده می شود.
2. بیماری سوختگی غلاف برگ برنج:
نشانه این گونه از آفات برنج لکه های بیضوی به رنگ سبزخاکستری است. این لکه ها وسعت یافته، مرکز لکه ها سفید شده و حاشیه آنها قهوه ای رنگ است. به تدریج سطح غلاف برگ را به صورت پوشش سفید رنگی در برمی گیرد. در مزرعه لکه ها معمولا ابتدا روی غلاف برگ ها در نزدیک سطح آب مشاهده می شود. این لکه در شرایط مناسب در قسمتهای بالایی غلاف و حتی روی سطح برگ ایجاد می گردد. در صورت اتصال این لکه ها معمولا کل یک برگ خشک یا حتی کلیه برگ های بوته از بین می روند و می میرند.
3. بیماری لکه قهوه ای:
یکی از انواع بیماری های برنج، لکه قهوه ای می باشد. عامل این بیماری قارچ است و به شکل زیر ظاهر می شود:
- بذر آلوده، سیاه رنگ و کپک زده بوده و به خوبی جوانه نمی زند.
- بیماری های گیاهچه در خزانه: در صورت شدت بیماری، سطح برگی گیاهچه ها کاهش یافته و سبب ضعف آنها می گردد.
- نوع دیگر خسارت، چروک خوردگی و لاغر ماندن دانه ها می باشد. این بیماری مربوط به ضعف بوته ها در اثر آلودگی برگها است.
- نشانه های بیماری روی برگها، غلاف برگ، کلوپتیل، گلوم ها و دانه ظاهر می شود.
- روی برگ های اولیه، نقاط قهوه ای، کوچک و گرد ابتدا سرسوزنی تشکیل شده که بعدا وسعت یافته و به شکل لکه های بیضی شکل یا گرد در می آیند. روی گلوم ها لکه های سیاه رنگ ظاهر شده که ممکن است، تمامی سطح آن را فرا گرفته و پوشش مخملی قهوه ایی تا سیاه رنگی که بار قارچ می باشد، سطح آن را بپوشاند.
4. بیماری فوزاریومی برنج:
یکی از انواع بیماری های برنج است. عامل بیماری Fusarium proliferatum با نام قدیمی F.moniliform است. ایجاد پوسیدگی طوقه می کند. ریشه سالم است و گیاه از طوقه می پوسد. میکروکنیدیوم این قارچ زنجیری است. در ایران گزارش شده است که بیماری باکانا ایجاد می کند. علائم قارچ برنج باعث بلند شدن ارتفاع برنج ها می شود.
5. بیماری پوسیدگی طوقه برنج:
یکی از انواع بیماری های برنج است. واضح ترین علائم بیماری، بلند شدن غیر طبیعی بوته های برنج است. بوته نازکتر وسبز روشن می باشد. این زردی از انتهای بوته شروع می شود. در موقع تشعشع نور خورشید و بارندگی خفیف، بوته های آلوده بلندقد به وضوح دیده شده که تعداد پنجه های آن کم و برگ ها یکی پس از دیگری از پایین به رنگ قهوه ای در آمده لوله ای شده و می میرند. بعضی مواقع خوشه هایی به وجود می آیند که دارای بذر توخالی هستند. در مزارع کم آب علاوه بر سیاه شدگی محل طوقه توده قارچ به صورت متراکم سفیدرنگ مشاهده می شود.
6. بیماری پوسیدگی غلاف برنج:
یکی از آفات برنج است که علایم بیماری به صورت لکه های خاکستری قهوه ای با حاشیه قهوه ای و مرکزخاکستری درسطح فوقانی غلاف برگ نزدیک به خوشه است. خوشه ها پوسیده می شود و قسمت عمده ای از آن داخل غلاف باقی می ماند. این بیماری درحرارت۲۰تا ۲۸ درجه سانتی گراد به شدت توسعه یافته و در زیر۱۳درجه، رشد نمی نماید. این بیماری گاهی روی ساقه های آلوده به کرم ساقه خوار برنج وویروس زرد کوتولگی همراه است.
7. پوسیدگی ساقه:
علایم اولیه این نوع آفات برنج، چند هفته قبل ازخوشه دادن به صورت زردی و مرگ برگ ها است. لکه های تیره و پوسیده روی غلاف های نزدیک آب ایجاد می شود. نهایتا تمام سطح برگهارا فرا می گیرد و حتی امکان دارد کلیه پنجه ها را خشک کند. درحالت حاد، اغلب اندام سیاه تولیدمی نماید و قارچ به صورت پوشش زردخاکستری رنگ روی لکه ها را می پوشاند. این اسکلرت ها باعث انتشار بیماری به وسیله آب آبیاری می شود.
بیشتر بخوانید:
♣ نماتدکش
8. سیاهک پنهان:
این نوع از آفات برنج، درشرایط مرطوب دیده می شود. دانه ها گرد شده و تغییرشکل یافته و به قطر بیش از ۱ سانتیمتر می رسند. این دانه ها حاوی اسپر قارچ می باشند. رنگ پوست ابتدا نارنجی و سپس خاکستری زرد یا سیاه می گردد. درجهت مبارزه استفاده از ارقام مقاوم، جمع آوری دانه های آلوده و سم پاشی با قارچ کش ها روی خوشه ها چند روز قبل از خوشه دادن توصیه شده است.
9. زردی نوک برگ های مسن:
عامل این گونه از آفات برنج نوعی ویروس است. حدود دو تا سه هفته بعد از نشاکاری نوک برگ های مسن ابتدا زرد شده و سپس زرد روشن تا نارنجی می گردد. سپس بوته ها کوتوله شده و پنجه زنی کاهش می یابد. درصورتی که آلودگی دیر هنگام صورت گیرد علایم مشخص نبوده و بعد از آلودگی برگ های مسن باعث خشک شدن آنها می شود.
10. بیماری تونگرو:
ناقل این نوع از آفات برنج زنجرک سبز می باشد. بوته های آلوده کمی کوتوله می شوند. پنجه ها ممکن است به تعداد معمول بوده یا مختصرا کاهش یابد. علایم بیماری در ارقام مختلف متفاوت بوده، نوک برگ ها زرد تا نارنجی و غالبا به سمت پایین پیشروی می کند. لکه های کوچک زنگ مانند روی برگ های مسن تر ظاهر می شود. برگ های جوان دربین رگبرگ ها حالت موزاییک داشته و اگر آلودگی درجوانی انجام شود، محصول خیلی کاهش می یابد. استفاده از ارقام مقاوم و سمپاشی علیه حشرات ناقل یکی از مفیدترین راه مبارزه است.
11. برگ نارنجی:
یکی از انواع بیماری های برنج است. بوته های آلوده کوتاه نشده ولی به رنگ زرد طلایی و نارنجی روشن می گردد. آلودگی از برگ های مسن وازنوک آنها آغازمی شود، برگ ها از طول پیچیده و می میرند. گیاهچه های آلوده مرده وپنجه زنی بوته های مسن کاهش می یابد و روی آنها خوشه ای تشکیل نشده یا خوشه ها بدون بذرهستند. زنجرک زیکزاکی ناقل بیماری است.
12. کوتولگی علفی:
یکی از انواع بیماری های برنج است. این ویروس به وسیله زنجرک ها منتقل نمی شود. این بیماری سبب تولید بوته های حالت علفی کوتوله شده که گیاهچه های ریز متعدد دارند. بوته های آلوده رشد ایستاده داشته، برگ ها رنگ پریده تا زردرنگ می گردند ومعمولا نمی میرند و لکه های زنگ متعدد روی برگ های آلوده به وجودمی آید.
13. سفیدک داخلی برنج:
یکی از انواع بیماری های برنج است. علایم بیماری به صورت لکه های رنگ پریده زرد یا سفید روی برگ ها است. درحالت آلودگی شدید، برگ ها امکان دارد پیچیده یا لوله ای شود. خوشه ها نامنظم بوده و پیچیده است، غلاف برگ امکان دارد بپیچد. اندازه خوشه کاهش یافته و مدت بیشتری ازحالت طبیعی سبز می ماند.
14. ویروس کوتولگی برنج:
یکی از انواع بیماری های برنج است. این ویروس اولین مورد از گروه phytoreo viruses است که مطالعه شده است. در اثرآلودگی به این ویروس بوته برنج به شدت کوتوله می گردد. اولین ویروسی است که مشخص شده با حشره انتقال می یابد.
15. کوتولوگی زردی:
یکی از انواع بیماری های برنج است. این بیماری ابتدا از ژاپن سپس از سایر کشورهای آسیایی که گرمسیر است. علایم به صورت کوتولگی، پنجه زنی زیاد و بی رنگ شدن برگ ها می باشد،که ابتدا برگ های جوان رنگ پریده تا زرد رنگ می شوند. این ویروس توسط زنجرک ها انتقال می یابد. برای مبارزه با آن از گیاهان نیمه مقاوم استفاده شده و با حشره کش ها زنجره های ناقل را کنترل می کنند.
16. بلاست برنج:
یکی از انواع بیماری های برنج است و برخی از مشخص ترین علائم آن به شرح زیر است:
- قارچ روی برگ ها، گره و قسمتهای مختلف خوشه و دانه و به ندرت گاهی روی غلاف برگ ایجاد لکه می کند. لکه های روی برگ بیضوی و در دو انتها کم بیش نوکدار (دوکی شکل) هستند. مرکز لکه ها معمولا خاکستری یا سفید بوده و حاشیه آنها قهوه ای یا قهوه ای قرمز می باشد.
- لکه ها معمولا از کوچکی شروع شده، بتدریج آب سوخته، سفید رنگ و خاکستری یا به صورت نقاط آبی رنگ می شود. لکه ها در رقم حساس و درشرایط مرطوب به سرعت بزرگ شده و برای مدتی خاکستری باقی می مانند، روی رقم خیلی مقاوم لکه ها قهوه ای و سرسوزنی است.
- در روی برگ های رقم حساس، ممکن است لکه های زیادی به وجود آمده و در اثر توسعه آن ها سبب پژمردگی و مرگ آن گردد و یا نشاها یا بوته ها در موقع پنجه زدن در مزرعه کاملا خشک شوند. در حالی که روی ارقام مقاوم، گاهی لکه های سرسوزنی تشکیل می شود.
- گره ها آلوده شده و قسمت انتهایی بوته خشک می شود. نقاط مختلف خوشه احتمال آلودگی داشته و سبب پوسیدگی گردن و یا تمام جاهای منشعب از آن می گردد.
17. کرم ساقه خوار برنج:
یکی از زیان بارترین آفات برنج در خاور دور محسوب می شود. به طور معمول 4-7٪ تلفات سالانه به طور کلی در آسیا به این آفت نسبت داده می شود. گیاهانی که به شدت مورد حمله قرار می گیرند می توانند علائم مختلفی از قلب مرده، سرهای سفید، کوتوله شدن، رشد کوتاه قدی، پوسیدگی، اشکال غیرطبیعی و گل سرخ شدن را نشان دهند. در نهایت کل گیاه خواهد مرد.
«مقالات مرتبط»
♣ جوانه زنی بذر و عوامل موثر بر آن
بهترین سم برای کرم ساقه خوار برنج
از نظر تاریخی، ارگانوفسفره ها برای کنترل این آفت در برنج و سایر سیستم های زراعی استفاده شده است. بسیاری از مواد شیمیایی علیه کرم ساقه‌خوار برنج استفاده شده‌اند. اما استفاده بیش از حد از حشره‌کش‌های شیمیایی باعث شیوع آفات ثانویه مزارع برنج، مانند گیاه خرطوم قهوه‌ای شده است. تبوفنوزید (حشره کش تسریع کننده پوست اندازی) به اندازه حشره کش های ارگانوفسفره کارآمد است. مزیت آن است که سمیت کم ماهی و پرندگان و همچنین بی خطر بودن برای مفید است. سازگاری با سایر علف‌کش‌های متداول یک مزیت است.
تاثیر کودها و عناصر تقویت کننده بر روی انواع بیماری های برنج
در کنار ضدعفونی بذر برنج، استفاده از کودهای معدنی و آلی تقویتی، از دیگر روش ها برای کنترل انواع بیماری های برنج است.
در بخش زیر به چند مورد از رایج ترین کودها در این حوزه پرداخته شده است:
الف) کود پتاسیم:
در خاکی که از لحاظ پتاس غنی باشد، بیماری همیشه با افزایش پتاس که مقدار زیادی ازت هم به آن اضافه شده، شدید می شود. علت این امر را مشاهده نموده اند که جوانه زدن اسپرها و ایجاد دیسک چسبنده در قطره شبنم روی گیاهی که مقدار زیادی پتاس دریافت کرده، تحریک شده است.
ب) کود ازت:
اثر ازت روی بیماری با شرایط خاک، اقلیم وهمچنین روش کاربرد کود ازته متفاوت است. شدت بیماری وقتی که کود ازته زود اثر، مانند سولفات دوآمونیوم در یک مرحله به مقدار زیاد بکار رود زیاد می شود و وقتی که کاربرد در چند مرحله باشد، بیماری تخفیف می یابد. کود سرک و کاربرد کود سبز اغلب سبب تشدید بیماری می شود.
ج) کود سیلیس:
بوته های برنجی که سلول های اپیدرمی آنها، حاوی مقدار زیادی ترکیبات سیلیسی بوده و سیلیکاته شده اند، از بیماری بلاست کمتر خسارت می بینند و با افزایش سیلیس بوته برنج مقاوم می شود. تراکم و استقرار سیلیس در سلول ها درمراحل اولیه نفوذ قارچ به اپیدرم می تواند به صورت یک عمل فیزیکی نقش سدی را ایفا می کند ولی بعد از آلودگی ونفوذ قارچ، اپیدرم سیلیکاته شده و لایه سیلیسی نمی تواند مانع رشد بیشتر قارچ شود.
د) کود فسفر:
اثر کودهای فسفره روی بیماری بلاست معمولا زیاد نیست. کاربرد کودهای فسفره زیاد نیز، بیماری را تشدید می نماید. در حالی که مقدار فسفر کم باشد و رشد گیاه را تقلیل دهد یا مانع رشد آن شود تکمیل فسفات، بیماری را کاهش می دهد؛ ولی کاربرد بیشتر از حد آن سبب تشدید بیماری می شود.
کلام آخر
بیماری های قارچی و باکتریایی در شالیزارها شایع هستند. در صورت عدم کنترل، می توانند خسارات جبران ناپذیری به کشاورزان وارد سازند. از سوی دیگر، استفاده از سم و کود های شیمیایی، می توانند اثرات زیانباری بر محیط زیست و بر مصرف کننده برنج، داشته باشد. آرال شیمی به منظور کاهش تاثیرات شیمیایی و مبارزه با انواع بیماری های برنج، محصولات اگروسیب و پراکسیدین کشاورزی را معرفی می کند. اگروسیب و پراکسیدین کشاورزی به عنوان بهترین قارچ کش برای برنج معرفی می شوند. این محلول ها نه تنها ارگانیک هستند، بلکه بر روی طیف وسیعی از عوامل بیماری زا موثر بوده و اسپورهای آفات برنج از جمله کرم ساقه خوار برنج را کاهش می دهند.
⇐ بروزرسانی شده در آذر 1402
