چغندرقند چگونه کاشت و برداشت می شود؟

بسیاری از میوه‌ها، مغزها و سبزیجات حاوی ساکارز هستند و برخی از آنها تا 10٪ ساکارز دارند! با این حال، هیچ چیز به پای چغندر قند که حدود 16٪ ساکارز دارد، نمی‌رسد. این میزان از قند، چغندر را به کارآمدترین و باارزش ترین محصول در صنعت کشاورزی ایران تبدیل می کند. این گیاه تنها منبع برای تولید شکر در صنایع غذایی کشور به شمار می رود، بلکه در داروسازی، دامداری و بخش‎های دیگر نیز کاربرد دارد. برای مطلوب و مناسب از این گیاه، کاشت چغندر، برداشت چغندر و فرآوری چغندر باید دقت تمام و به خوبی انجام شود. در این مطلب قرار است با همه مراحل کاشت تا فرآوری چغندر به همراه اصول کاربردی آن آشنا شویم.

همچنین بخوانید:

♣ کاشت و برداشت نیشکر | بهترین روش‌ها برای افزایش عملکرد و سودآوری

♣ راز حاصلخیزی خاک با کود گوگرد؛ افزایش عملکرد تا دو برابر!

چغندرقند چیست؟

چغندر گیاهی ریشه‎ای از خانواده اسفناج است. این گیاه در دو نوع چغندر قند و چغندر علوفه‏ای کشت می‏شود. همانطور که از نام آن پیدا است از چغندر نوع اول برای تولید شکر و قند و از نوع دوم برای تغذیه دام‎ها استفاده می‎شود. همچنین برگ‎های چغندر نیز خوراکی و بسیار مغذی است. یکی از ویژگی‎های منحصر به فرد این گیاه توانایی رشد آن در شرایط سرد و گرم است. البته این گیاه در شرایط اقلیمی سرد و مرطوب عملکرد بهتری دارد. در حال حاضر کاشت چغندر در بسیاری از استان‏های کشور از جمله خراسان، فارس، اردبیل، کرمانشاه و فارس رواج پیدا کرده است.

مراحل پنج گانه کاشت چغندرقند:

کاشت چغندر باید طبق اصول مشخص و استانداردی انجام شود. در بخش زیر، به طور خلاصه به بررسی پنج مرحله از کاشت چغندرقند می پردازیم:

الف) انتخاب زمین و آماده سازی خاک

اولین قدم مهم برای موفقیت کاشت چغندر انتخاب زمین مناسب است. برای کاشت چغندر زمین‎هایی با بافت لومی، زهکشی خوب و سرشار از مواد آلی بهترین انتخاب خواهند بود. برای آن گیاه به خوبی در زمین رشد کند، خاک باید به شکل عمیق شخم بخورد تا ریشه رشد کند. Ph ایده آل برای خاک چغندر بین شش تا هفت است. بعد از انتخاب زمین، یاید سطح آن به خوبی صاف شده و ردیف‏های منظمی برای کشت ایجاد شود. کشاورزان معمولا برای رشد بهتر چغندر از کودهای حیوانی پوسیده یا کود فسفر در این مرحله استفاده می‏کنند.

ب) دقت در زمان دقیق و روش کاشت

نکته مهم دیگر برای یک کشاورزی پرثمر و موفق، روش و زمان کاشت چغندر است. بهترین زمان برای کشت چغندر معمولا اواخر اسفند تا نیمه اردیبهشت است. در این زمان هوا تقریبا سرد و مرطوب بوده و شرایط مناسبی برای کاشت چغندر فراهم می‎شود. بذرها باید به صورت مستقیم در خاک کاشته شوند. در هر متر ردیف حدود 15 تا 20 بذر کافی است. کشاورزان باید بذر را در عمق دو تا سه سانتی متری زمین بکارند تا جوانه زنی به درستی انجام شود.

ج) آبیاری منظم و تغذیه گیاه

آبیاری چغندر یکی دیگر از مراحل مهم در رشد این گیاه است. چغندر به رطوبت یکنواخت نیاز دارد اما نکته بسیار مهم ان که خاک ان نباید غرقابی شود. چند هفته اول پس از کاشت، آبیاری باید سبک اما مداوم باشد. در مراحل بعدی می‎توان فاصله آبیاری را کمی بیشتر کرد. در این زمان استفاده از کودهای نیتروژنه و پتاسه نیز به رشد ریشه و قند کمک قابل توجهی خواهد کرد.

د) مراقبت از زمین و کنترل آفات چغندر قند

مزرعه چغندر در طول رشد خود به مراقبت مستمر و همیشگی نیاز دارد. آفات چغندر همیشه در کمین هستند تا محصول را هدف قرار دهند. آفات چغندر معمولا به گیاه یا ریشه حمله کرده و در صورتی که آن ر کنترل نکنید، باعث خرابی کل محصول خواهد شد. از جمله مهمترین آفات چغندر می‎توان به سوسک‎های برگ خوار، شته‎ها و کرم‎های ریشه اشاره کرد. برای کنترل آفات از روش‎های مختلفی مانند سم پاشی هدفمند، تناوب زراعی یا بهره گیری از دشمنان طبیعی می‎توان استفاده کرد. برای مثال کفشدوزک باعث کاهش جمعیت شته می‎شود. از آنجا که علف‎های هرز به طور مستقیم مواد غذایی و آب را جذب می‏کنند، وجین به موقع چغندر نیز یکی دیگر از عوامل موثر در افزایش کیفیت محصول خواهد بود.

ه) روش های پیشگیری از بیماری های چغندرقند

موضوع مهم دیگر که در زمان رشد و داشت چغندر مهم است، اطلاع از بیماری‏های چغندر و آشنایی با نحوه پیشگیری و درمان ان ها است. برای جلوگیری از شیوع بیماری‌ها، رعایت مجموعه‌ای از اصول به‌زراعی ضروری است. در گام نخست، باید از بذرهای سالم، گواهی‌شده و ضدعفونی‌شده استفاده کرد تا از ورود عوامل بیماری‌زا به مزرعه جلوگیری شود. رعایت تناوب زراعی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌ویژه نباید در زمین‌هایی که سال قبل در آن‌ها چغندر، سیب‌زمینی یا گیاهان خانواده مشابه کاشته شده‌اند، دوباره چغندر کشت شود. علاوه بر این، زهکشی مناسب خاک، تنظیم صحیح آبیاری و حذف بقایای گیاهی آلوده از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌شوند.

بیماری های رایج در چغندقند

در طول دوره رشد چغندر قند، این گیاه ممکن است به انواع بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی مبتلا شود که هر کدام می‌توانند خسارت‌های جدی به مزرعه وارد کنند. شناخت دقیق این بیماری‌ها، علائم ظاهری آن‌ها و راهکارهای پیشگیری و کنترل، برای کشاورزان بسیار اهمیت دارد. بیماری‌های قارچی معمولاً در شرایط رطوبت بالا و تهویه نامناسب رخ می‌دهند، در حالی‌که بیماری‌های باکتریایی و ویروسی بیشتر از طریق بذرهای آلوده، حشرات ناقل یا تماس مستقیم گیاهان گسترش می‌یابند. در جدول زیر، برخی از مهم‌ترین بیماری‌های چغندر قند به همراه نوع عامل بیماری‌زا، علائم و روش‌های کنترل معرفی شده‌اند:

چه زمانی برای برداشت چغندرقند مناسب است؟

پس از گذر از مراحل دشوار کاشت، داشت و مراقبت از مزرعه، زمان برداشت چغندر قند فرا می‌رسد؛ مرحله‌ای حساس که نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت و میزان قند محصول دارد. برداشت چغندر، تنها زمانی باید انجام شود که میزان قند در ریشه به حداکثر مقدار خود رسیده باشد و برگ‌ها نیز نشانه‌هایی از بلوغ گیاه را بروز دهند؛ یعنی هنگامی که رشد رویشی متوقف شده و مواد قندی به‌طور کامل در ریشه ذخیره شده‌اند. این زمان معمولاً بین 90 تا 120 روز پس از کاشت متغیر است و به عواملی مانند رقم چغندر، شرایط آب و هوایی، نوع خاک، تغذیه گیاه و شیوه آبیاری بستگی دارد.

برداشت زودتر از موعد موجب کاهش درصد قند و عملکرد اقتصادی محصول می‌شود، زیرا گیاه هنوز فرصت کافی برای ذخیره قند در ریشه نداشته است. از سوی دیگر، برداشت دیرهنگام نیز به دلیل افزایش احتمال پوسیدگی، سختی در کندن ریشه‌ها و کاهش کیفیت فرآوری در کارخانه، زیان‌بار خواهد بود. بنابراین، بررسی وضعیت مزرعه، نمونه‌گیری از ریشه‌ها برای سنجش درصد قند و مشورت با کارشناسان جهاد کشاورزی می‌تواند بهترین راه برای تعیین زمان دقیق و بهینه برداشت چغندر قند باشد.

انواع روش‎های برداشت چغندرقند کدامند؟

در چند سال گذشته برداشت چغندر به صورت دستی انجام می‎شد. امروزه دستگاه‏ها و ماشین آلات مخصوص برداشت چغندر و دیگر محصولات زراعی را با دقت و سرعت بیشتری انجام میدهد. دستگاه‏های مکانیزه برگ‎ها را به طور کامل جدا می‎کنند، ریشه را از خاک بیرون آورده و آن در تریلر جمع آوری می‎کنند. توجه داشته باشید انتخاب روش برداشت باید با توجه به جنس زمین انجام شود. در مناطقی که خاک زمین سفت یا سنگلاخی است، برداشت مکانیزه ممکن است باعث آسیب به ریشه ها شود.

برداشت چغندر را می‏توان به سه روش دستی، نیمه مکانیزه و تمام مکانیزه انجام داد. در هر کدام از روش‏ها رعایت موارد زیر باعث کاهش ضایعات و افزایش بهره وری اقتصادی می‏شود:

• حدود دو هفته قبل از برداشت رطوبت خاک زمین را بررسی کنید. اگر رطوبت آن کم بود، یک آبیاری سطحی انجام دهید.
• توجه داشته باشید آبیاری عمیق باعث باعث فشردگی و کاهش حاصلخیری زمین خواهد شد.
• هنگام انتقال چغندر به کارخانه مراقب باشید شکسته یا زخمی نشود. زیرا ریشه چغندر در این حالت به سرعت می‏پوسد.

بعد از برداشت چغندر، این گیاه باید در محیطی خنک و سایه دار نگه‏داری شود. در صورت قرار گرفتن در برابر آفتاب گیاه آب و قند خود را از دست داده و پلاسیده می‏شود. در کارخانه بلافاصله بعد از تحویل فرآوری چغندر آغاز می‏شود تا کیفیت محصول حفظ شود.

میزان برداشت چغندرقند در هر هکتار چقدر است؟

میزان برداشت چغندر قند در هر هکتار یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی عملکرد مزرعه و موفقیت کشاورزان در مدیریت کاشت و داشت این محصول است. مقدار برداشت به عوامل گوناگونی وابسته است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نوع و حاصل‌خیزی خاک، میزان و کیفیت آب، تغذیه گیاه با کودهای مناسب، کنترل آفات و بیماری‌ها، تاریخ کاشت، رقم انتخابی بذر و شرایط اقلیمی منطقه اشاره کرد. هر یک از این عوامل در نهایت بر رشد ریشه، میزان قند ذخیره‌شده و وزن نهایی محصول تأثیر مستقیم دارند.

در اراضی حاصل‌خیز با مدیریت صحیح آبیاری و تغذیه متعادل، عملکرد چغندر قند می‌تواند به بیش از ۷۰ تا ۸۰ تن در هر هکتار برسد. در حالی که در زمین‌های ضعیف‌تر یا مناطق خشک، میزان برداشت ممکن است حدود ۴۰ تا ۵۰ تن در هر هکتار باشد. برای مثال، در استان گلستان با وجود محدودیت منابع آبی، میانگین برداشت حدود ۵۰ تن در هکتار گزارش شده و در اراضی مرغوب‌تر این رقم به ۸۰ تن در هکتار نیز می‌رسد. توجه به اصول به‌زراعی، استفاده از ارقام مقاوم، و مصرف متعادل قارچ‌کش‌ها و کودهای تقویتی می‌تواند نقش چشمگیری در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصول چغندر قند داشته باشد.

مزایای اقتصادی و زیست محیطی کاشت چغندر

کاشت چغندر مزایای اقتصادی زیادی برای کشاورزان خواهد داشت. این گیاه نیاز نسبتا کمی به آب داشته و توانایی رشد حتی در خاک‏های ضعیف نیز دارد. بنابراین گزینه مناسبی برای کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می‏رود. کاشت این محصول نه تنها برای کشاورزان سود دارد، بلکه باعث ایجاد اشتغال در صنعت تولید قند و شکر و خوراک دام نیز خواهد شد. جالب است بدانید تفاله چغندر نیز برای تغذیه دام مورد استفاده قرار می‏گیرد. ملاس باقی مانده از استخراج قند نیز در تولید الکل و کودهای آلی کاربرد دارد. در واقع هیچ بخشی از چغندر هدر نرفته و کل گیاه ارزش اقتصادی خواهد داشت. از نظر زیست محیطی نیز کشت چغندر برای بهبود ساختار خاک مفید خواهد بود. ریشه‏های عمیق آن باعث تهویه طبیعی خاک شده و تناوب زراعی آن باعث کاهش علف‏های هرز خواهد شد.

کلام آخر:

در فرآیند کاشت و پرورش چغندر قند، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشاورزان، بیماری‌های قارچی است که می‌توانند به سرعت باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول شوند. قارچ‌هایی مانند سفیدک، پوسیدگی ریشه و لکه‌برگی در شرایط رطوبت بالا یا آبیاری نامناسب به‌سرعت گسترش می‌یابند. برای کنترل و پیشگیری مؤثر از این بیماری‌ها، استفاده از قارچ‌کش تخصصی و ایمن ضروری است. قارچ‌کش اگروسیب تولید صنایع آرال شیمی، با فرمولاسیون پیشرفته و سازگار با محیط زیست، راه‌حلی کارآمد برای از بین بردن طیف گسترده‌ای از بیماری‌های قارچی چغندر قند به شمار می‌رود. این محصول با خاصیت ضدقارچی قوی و جذب سریع در بافت گیاه، ضمن محافظت از ریشه و برگ‌ها، به افزایش رشد و عملکرد محصول نیز کمک می‌کند. استفاده از اگروسیب در مراحل اولیه رشد چغندر، سلامت مزرعه را تضمین کرده و محصولی باکیفیت و پربازده را برای کشاورزان به ارمغان می‌آورد.