هرآنچه که باید درمورد کشت نیشکر و برداشت نیشکر بدانید!!

نیشکر(Sugarcane)در مناطق نیمه گرم و گرمسیری جهان رشد می کند و کشورهای برزیل، هند، تایلند، چین و استرالیا به عنوان بزرگترین تولید کنندگان جهانی نیشکر در جهان شناخته می شوند. در کشور ما نیز، با رشد 70 درصدی در سال 1400به تولید بالغ بر 7 میلیون تن رسیده است. کشت نیشکر در مناطق مختلف ایران در حال گسترش است. از این رو، داشتن یک فهم و دانش عمیق از روش های کاشت و برداشت نیشکر، فرآوری نیشکر و تولید شکر می تواند در افزایش بازدهی روزافزون این ماده ارزشمند موثر بوده و واردات این محصول را کاهش دهد. در این مقاله اطلاعات جامع از مرحله کاشت نیشکر تا برداشت نیشکر و معرفی محصول اگروسیب کشاورزی پرداخته شده است.

روش های کاشت نیشکر

1) کاشت در بستر های مسطح

•  مناطق با بارندگی کم عموماً برای این روش کاشت، که ساده ترین و ارزان ترین از همه است، مطلوب است.
• شیارهای کم عمق (8-10 سانتی متر عمق) با شخم کولتیواتور در فاصله 75-90 سانتی متر باز می شوند.

• در زمان کاشت باید رطوبت کافی در مزرعه وجود داشته باشد.
• بسترها به دنبال هم کاشته می شوند و باید یک قلمه ی سه جوانه ای در هر کدام از شیارهای 30 سانتی متری بیفتد.
•  پس از جوانه زنی، ممکن است دو تا پنج کشت بین ردیفی در فواصل مناسب برای کنترل علف های هرز و تسهیل تیلرزنی داده شود.

2) روش جوی و پشته

• این روش به طور کلی در مناطقی با بارندگی متوسط اما دارای مشکلات زهکشی استفاده می شود.
• شیارها به شکل “v” در حدود 80-100 سانتی متر ساخته می شوند. شیار ها جدا از هم و با عمق حدود 20-25 سانتی متر هستند.
• قلمه ها در حالت افقی قرار می گیرند، معمولاً در سیستم انتها به انتها، اما اگر ساقه بذر خوب نباشد و گره های داخلی طولانی تر باشند، سیستم کاشت قلمه گره به گره ممکن است انجام شود.
• برای به حداقل رساندن اثرات مرزی شکاف ها، دو برابر شدن قلمه ها در انتهای شیارها انجام می شود.
• هنگامی که ساقه ها شروع به رشد می کنند، شیارها تا حدی با خاک پر می شوند و کشت بین ردیف ها انجام می شود. این کشت مکرر بین ردیفی منجر به تسطیح زمین تا پایان ماه مه یا اواسط ژوئن می شود که به عنوان نخستین ارتینگ می باشد.
• تکرار بیشتر کشت بین ردیف ها با قرار دادن خاک در اطراف گیاهان، شیار را به خط الراس تبدیل می کند و فضای بین ردیف ها به طور خودکار به شیار تبدیل می شود، که از طریق آن آبیاری یا زهکشی انجام می شود. این تبدیل شیارها به خط الراس را دومین ارتینگ می نامند.

3) روش گودال نیشکر تحت سیستم باروری قطره ای

• فاصله گودال تا گودال= 5/1*5/1 متر
•  تعداد گودال در هکتار= 4444 گودال
• قطر گودال = 0.9 تا 1.2 متر
• عمق گودال =0.38 تا 0.45 متر
• تعداد قلمه ها / گودال جوانه زده = 32 عدد (قلمه های تک جوانه زده) یا 16 عدد قلمه های تک جوانه زده

• گودال ها را تا عمق 15 سانتی متری با کود و خاک بومی پر کرده و آن را خوب مخلوط کنید. قلمه های سالم را به صورت دایره ای در فاصله 10 سانتی متری از مرز بیرونی گودال ها با فاصله مساوی بین هر قلمه قرار دهید و قلمه ها را با خاک بپوشانید. در 50 تا 60 روز پس از کاشت، زمین را با کشیدن خاک از مرز بیرونی گودال به صورت جزئی به زمین برسانید و ارتینگ کامل باید 90 تا 100 روز پس از کاشت، به میزان 2.5 سانتیمتر از سطح زمین ایجاد شود.
• طراحی قطره ای: فاصله جانبی تا جانبی 3 متر (ردیف های متناوب)
• آبیاری: روزانه یا در روزهای متناوب تا زمان برداشت نیشکر

4) کاشت ردیفی عریض یا دو ردیفه

• برای تسهیل مکانیزاسیون در کاشت نیشکر، کاشت ردیف وسیع با فاصله 150 سانتی متری رواج یافته است. بهبود بیشتر عملکرد نیشکر در ردیف های وسیع، فناوری جدیدی به نام “کاشت دو ردیفی” توسعه یافته است.

• شیارهای عریض در فاصله 150 سانتی متری ایجاد می شوند و در وسط شیارها ستون های نیشکر در دو ردیف کاشته می شوند و فاصله بین آنها 30 سانتی متر است.

5) روش پیوند فاصله ای (STP) با قلمه تک چشمی

• در روش STP (پیوند فاصله ای) از قلمه های تک چشم برای کاشت استفاده می شود. نهال های پرورش یافته در قلمستان چند کیسه ای (Polybag) پس از 50-55 روز به مزرعه پیوند داده می شوند.
• برای این روش STP یا تک چشم 1-750 MT دانه در هکتار مورد نیاز است.
• برای هر دو روش شیار و تخت، ردیف ها 90 سانتی متر از یکدیگر قرار دارند و فاصله ها بین 45 – 90 سانتی متر فاصله دارند.
• در صورت عدم موفقیت در استقرار، لازم است مقادیر اضافی موجود در قلمستان جایگزین شود.
• این روش 60 تا 70 درصد در هزینه بذر صرفه جویی می کند. در این روش فاصله بین دو قلمه در 30 سانتی متر حفظ می شود.

6) پیوند نهال چند کیسه ای

• این تکنیک نیز کم و بیش مشابه تکنیک STP است.
• در اینجا نهال ها در کیسه های پلاستیکی سوراخ دار به اندازه 10*15 سانتی متر پر می شوند که با خاک پرس، خاک و ماسه با نسبت 1: 1: 1 پر شده است.

• در این روش استقرار نهال در حدود 95-99 درصد بهتر است، زیرا آسیبی به سیستم ریشه وارد نمی شود.
• در این روش، یک گودال کوچک در فاصله مشخص (45 سانتی متر) حفر می شود.
• مقدار کمی کود فسفاته قرار داده و با مقداری خاک پوشانده می شود. سپس ته نشینی پس از بریدن برگ های سبز کاشته می شود.

روش های قلمه نیشکر

همانند روش های کشت نیشکر که در بالاتر ذکر شد، کشت قلمه به سه صورت زیر انجام می شود:

1. کشت نیشکر به صورت کاشت تخت(مسطح):

در این روش، شیارهای کم عمق (8-10 سانتی متر) با گاوآهن یا کولتیواتور در فاصله 75 تا 90 سانتی متر باز می شود. هنگام کاشت باید رطوبت کافی در مزرعه وجود داشته باشد. قلمه ها پشت سر هم کاشته می شوند و باید یک قلمه ی سه جوانه ای در هر کدام از شیارهای 30 سانتی متری بیفتد. پس از پوشاندن این شیارها با خاک به عمق 5-7 سانتیمتر، سطح زمین تسطیح می شود.

2. کشت نیشکر در شیار:

در این روش، شیارها با یک شیارکش(فاروئر) نیشکر در بعضی مناطق در عمق 10-15 سانتی متر و در برخی مناطق دیگر در عمق حدود 20 سانتی متر ساخته می شوند. قلمه ها در انتهای شیارها کاشته می شوند و با خاک 5-6 سانتی متری پوشانده می شوند و قسمت بالای شیارها پر نشده باقی می ماند. این روش به ویژه در خاک های سنگین، استفاده می شود.

3. کشت نیشکر به روش ترانشه(حفره):

در برخی از مناطق ساحلی و همچنین در مناطق دیگری که ارتفاع محصول بسیار بلند می شود و باد شدید در فصل بارندگی باعث نشستن ساقه می شود، روش حفره ای برای نجات محصول از خم شدن یا شکستن اتخاذ می شود. گودال هایی با فاصله 75-90 سانتی متر با کمک شیارکش یا با دست حفر می شوند. عمق حفره ها باید حدود 20-25 سانتی متر باشد. پس از این مخلوط کودهای آماده شده باید به طور یکنواخت در حفره ها پخش شود و کاملاً در خاک مخلوط شود. قلمه ها به دنبال هم در حفره کاشته می شوند. بلافاصله پس از آن، حفره ها مانند خاک تخت پر می شوند. ماشین کاشت نیشکر پشت تراکتوری، وسیله ای بسیار مناسب برای کاشت ساقه در حفره است. جهت مطالعه بیشتر در مورد روش های قلمه زنی به مقاله “انواع روش های قلمه زنی” مراجعه شود.

آب و هوا و منطقه مناسب برای کاشت نیشکر

• درجه حرارت:

نیشکر در مناطق گرم، آفتابی و بدون یخبندان بهترین رشد را داراست. به آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری با حداقل 600 میلی متر رطوبت سالانه نیاز دارد. با این حال، در آب و هوای نیمه گرمسیری نیز به خوبی رشد می کند. می تواند در جایی که دما از 20 تا 35 درجه سانتی گراد متغیر است به خوبی رشد کند. دمای مناسب برای جوانه زنی قلمه های ساقه 32 تا 38 درجه سانتی گراد است. نیشکر به مدت طولانی تابش نور خورشید حدود 12 تا 14 ساعت پاسخ می دهد. رطوبت زیاد (80-85%) باعث افزایش سریع ساقه در طول دوره اصلی رشد می شود.

• آب:

خاک باید در حین کاشت، شل و کاملاً مرطوب نگه داشته شود و سپس آبیاری شود تا گیاهان به ارتفاع کامل برسند.

• بارش باران:

میزان بارندگی بین 1100 تا 1500 میلی متر در صورتی که در توزیع مناسبی باشد، کافی است، در ماه های رشد رویشی، میزان بارندگی فراوان است و پس از آن مرحله رسیدن در دوره ی خشک می باشد. در مجموع حداقل 1500 میلی متر باران در سال یا دسترسی به منابع آبیاری مورد نیاز است.

خاک مناسب برای کشت نیشکر

نیشکر تقریباً در تمام گروه های خاک رشد می کند، اما به خاک حاصلخیز و دارای زهکشی خوب نیاز دارد. در برخی مواقع، گاهی ضدعفونی خاک نیز مورد نیاز است. (جهت مطالعه بیشتر به مقاله “ضدعفونی خاک چگونه انجام می شود” مراجعه کنید). خاک های مرطوب از عمق 100 تا 150 سانتی متر با زهکشی مناسب مناسب ترین هستند. در خاک های عمیق و با زهکشی خوب با حاصلخیزی متوسط بافت های خاک لومی شنی با pH از 6 تا 7.7 رشد می کند. pH مطلوب خاک حدود 6.5 است اما نیشکر می تواند درجه قابل توجهی از اسیدیته و قلیایی بودن خاک را تحمل کند. (برای مطالعه بیشتر در مورد انواع خاک به مقاله “ انواع خاک، آشنایی با طبقه بندی، بافت و خواص خاک” مراجعه شود). خاک های غرقابی که فاقد زهکشی هستند مناسب نیستند. نیشکر به عنوان یک گیاه نسبتاً حساس به نمک در نظر گرفته می شود. شوری باعث ایجاد تنش در آب می شود که با پژمردگی زودرس، سوزش برگ ها و محدود شدن رشد و در موارد شدید مرگ گیاه در نیشکر مشهود است. خاک های تحت تأثیر نمک و آب رودخانه ها با محتوای نمک بالا عمدتا به مناطقی از صنعت قند اختصاص می یابد که حداقل بارندگی سالانه را دارند. جهت اطلاع از انواع خاک های مناسب برای کشاورزی به مقاله “خاک کشت مناسب برای کشاورزی” مراجعه کنید.

زمان کاشت نیشکر

• زمان کشت نیشکر از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است. کشت نیشکر متاثر از میزان بارندگی، خشکسالی و غیره می باشد.
• در خوزستان با توجه به شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، کشت نیشکر از اواخر مرداد آغاز شده و تا اواخر مهر ادامه می یابد.
• دراستان مازندران،کشت نیشکر از اوایل بهار آغاز می شود.

زمان برداشت نیشکر

• در استان خوزستان زمان برداشت نیشکر عموماً در اوایل بهار است.
• زمان برداشت نیشکر در استان مازندران، اواخر پاییز یا اوایل زمستان انجام می شود.

معرفی بذر نیشکر

بذر های نیشکر بسیار ریز و کمتر از 1 میلی متر طول دارند. بذرها بر روی سرهای بلند و شکم مانند در بالای ساقه های نیشکر شکل می گیرند. هر بذر دارای پوششی از پرزهای ابریشمی است که برای جذب باد و پراکنده شدن بذر ها تشکیل شده است. برخی از ارقام، بذر تولید می کنند، اما در کشت نیشکر مورد استفاده قرار نمی گیرند زیرا بذر ها مانند گیاه والد خود رشد نمی کنند. برای حفظ ویژگی های هر رقم، تکثیر رویشی راه حل مناسبی است. هیبریدایزرها برای از بین بردن گلدهی در ارقام تکثیر می شوند زیرا گلدهی تولید قند را در گیاه متوقف می کند. ضدعفونی بذر، یک فاکتور موثر پیش از کشت محسوب می شود. محلول ضدعفونی کننده اگروسیب، می تواند با اطمینان به این منظور استفاده گردد. جهت اطلاع از روش ضدعفونی بذر به مقاله “روش های ضدعفونی بذر” مراجعه شود.

انواع بذر نیشکر

♦ بذر نیشکر ساقه جویدنی

این ها نیشکری هستند که دارای مرکز نرم و فیبری هستند که قابل جویدن است. الیاف هنگام جویدن به هم متصل می شوند تا خروج آن از دهان پس از اتمام قند آسان تر شود.

♦ بذر نیشکر ساقه شربتی

ساقه های شربتی دارای انواع مختلفی از قند هستند که به راحتی متبلور نمی شوند اما برای تهیه شربت قند مناسب هستند. از آنها به صورت تجاری استفاده می شود، اما در باغ خانه نیز استفاده می شود.

♦ بذر نیشکر ساقه کریستالی

نیشکرهای کریستالی عمدتا انواع تجاری با غلظت بالای ساکارز هستند که برای تهیه شکر کریستالیزه استفاده می شود.

قطب نیشکر ایران

استان خوزستان با تولید سالیانه بالغ بر 600 هزار تن نیشکر، قطب نیشکر ایران محسوب می شود. بیش از 40% نیشکر تولیدی در کشور در خوزستان تولید می شود. شرکت کشت و صنعت کارون در خوزستان، بزرگترین تولیدکننده نیشکر در خاورمیانه محسوب می شود. پس از خوزستان، استان مازندران با سطح زیر کشت 300 هکتار، دومین قطب نیشکر ایران به حساب می آید. کشت نیشکر در برخی از شهرهای استان گیلان و برخی قسمت های جنوبی کشور نیز صورت می پذیرد.

مراحل رشد نیشکر

هر مزرعه نیشکر دارای چندین زمین است، همه آنها در مراحل مختلف تولید هستند تا اطمینان حاصل شود که همیشه نیشکر برای تأمین آسیاب در دسترس است. فرایند کشت نیشکر از کاشت تا برداشت نیشکر، تا 18 ماه به طول می انجامد. تولید نیشکر بسیار کند است، به همین دلیل آماده سازی نی (ساقه) نیشکر قبل از کاشت آن بسیار مهم است. برگ ها از نی (ساقه) خارج می شوند و سپس در قطعات 20 سانتی متری بریده می شوند. سپس ردیف مزرعه با برش هایی که در مزرعه ایجاد می شود به عرض تقریبی 15-20 سانتیمتر آماده می شود. سپس ساقه را داخل سوراخ به صورت افقی قرار داده و می گذارند تا رشد کند و به مرحله برداشت نیشکر برسد. موفقیت تولید شکر با خاک سالم آغاز می شود. این کار با افزودن مواد مغذی و مقدار زیادی آب انجام می شود. تقریباً 12-18 ماه طول می کشد تا نیشکر به طور کامل رشد کند. در طول این مدت، مهم است که ساقه با سموم دفع آفات و کود مورد استفاده قرار گیرد تا یک گیاه نیشکری سالم و پربازده فعال شود.
به طور کلی رشد نیشکر در چهار مرحله زیر خلاصه می شود (مراجعه به شکل زیر):
1. جوانه زنی (شکل دهی)
2. تیلرینگ (تیلرزنی)
3. رشد طولی
4. رسیدن

کودهای مناسب برای نیشکر

از کود برای ارتقاء رشد نیشکر استفاده می شود. کود را می توان با استفاده از یک ظرف استاندارد کود در طول ردیف از پیش تعیین شده ساقه پخش کرد. از پخش کنندگان مکانیکی نیز می توان برای استفاده از کود استفاده کرد. محصول نیشکر که مقدار زیادی زیست توده (بیومس) تولید می کند، به طور کلی مقادیر بیشتری از عناصر مغذی را می طلبد. برای تولید بازده بیشتر نیشکر و قند به صورت پایدار از مقادیر کافی مواد مغذی کود، یعنی N (نیتروژن) ، P (فسفر) و K (پتاسیم) ضروری است. (برای شناخت انواع کودها به مقاله ” انواع سموم و کودهای کشاورزی ” مراجعه شود).

♦ مقالات مرتبط ♦

♣ کود سرک (نیتروژن؛ ازت؛ اوره)

♣ کود حیوانی و خواص آن

♣ کود حیوانی برای درخت

♣ راه های مقابله با شوری خاک و آب در کشاورزی

زمان کود دهی نیشکر

نیاز نیشکر به نیتروژن در مرحله تیلرزنی بیشتر است. این امر برای تولید جوانه های کافی و گسترش کانوپی(سایبان) مورد نیاز است. تیلر زنی در نیشکر 30 تا 45 روز پس از کاشت شروع می شود. بنابراین، مقدار کافی نیتروژن باید از ابتدای مرحله تیلر زنی در دسترس محصول در خاک قرار گیرد. علاوه بر این، نیاز محصول به نیتروژن در اوایل دوره رشد بزرگتر است. نیاز فسفر نیشکر در مرحله شکل گیری محصول بیشتر است. بنابراین، زمان بهینه کاربرد فسفر در مراحل اولیه رشد محصول است. بنابراین، فسفر کافی باید در مرحله شکل گیری در خاک برای جذب توسط محصول در دسترس باشد. کاربردهای پتاسیم معمولاً همراه با کاربرد نیتروژن انجام می شود. این به دلیل استفاده بهتر از نیتروژن توسط محصول در حضور پتاسیم است. بنابراین، پتاسیم باید همراه با نیتروژن استفاده شود. با این حال، استفاده دیرهنگام پتاسیم در حدود شش ماه نیز کیفیت قند را بهبود می بخشد. به طور کلی تمام فسفر باید قبل از چهار ماه، نیتروژن قبل از شش ماه و پتاسیم قبل از دوره هفت ماه استفاده شود.

کلام آخر:

قند و شکر، یکی از مهم ترین فرآورده های صنایع غذایی کشور است. جهت خودکفایی و توقف کردن واردات این محصولات، اقدامات گسترده ای جهت کشت نیشکر در بخش های مختلف کشور در جریان است. آموختن روش های صحیح کاشت نیشکر، برداشت نیشکر و شرایط و روش های مناسب برای افزایش راندمان این محصول، امری ضروری به نظر می رسد. شناخت کودهای ضروری برای کشت نیشکر و محلو ل های مناسب برای ضدعفونی بذر از مسایل مهمی است که باید به آن توجه ویژه ای داشت. آرال شیمی با محصول اگروسیب، می تواند در مراحل مختلف کشت بذر و قلمه نیشکر، به عنوان کود، محلول ضدعفونی کننده بذر و خاک، بازدهی برداشت نیشکر را بهبود بخشد. همچنین در مرحله فرآوری صنعت قند و شکر در خطوط تولید cip & cop کارخانه، از محصول فودگرید صنایع آرال شیمی با نام فوداسیب، که ویژه صنایع قند و شکر می باشد به جای فرمالین سرطان زا، می توان استفاده کرد.