معرفی انواع خاک و خواص آن ها

از دیدگاه کلی،”خاک” اصطلاح بسیار گسترده ای است و به لایه سست زمین گفته می شود که سطح کره زمین را پوشانده است. خاک بخشی از سطح زمین است که شامل سنگ های متلاشی شده، هوموس، مواد معدنی و آلی است. برای تشکیل انواع خاک از سنگ، به طور متوسط 500 سال یا بیشتر زمان نیاز است. خاک معمولاً هنگام تجزیه سنگ ها به قسمت های تشکیل دهنده آنها به وجود می آید. هنگامی که طیف وسیعی از نیروهای مختلف بر روی سنگ ها وارد می شوند، آنها به قطعات کوچکتر تقسیم می شوند و انواع بافت خاک را تشکیل می دهند. این نیروها همچنین شامل تأثیر باد، آب و واکنش نمک ها هستند.
خاک ها مخلوطی از مواد گوناگون هستند. یک خاک مناسب و ایده آل شامل 45٪ مواد معدنی (خاک رس، سیلت و ذرات شن و ماسه ، 5% ماده آلی و 25٪ آب و هوا است) است. بافت خاک ها گونه های مختلفی دارند و با هم بسیار تفاوت دارند. بنابراین بافت و خواص خاک موجود در یک منطقه با بافت خاک منطقه دیگر، بسیار متفاوت است. فعالیت های ساختمانی غالباً خاک را بسیار دگرگون می کنند که با خاک اصلی بسیار متفاوت است. معمولاً موجب کاهش مواد آلی و حاصلخیزی خاک می شود.

انواع خاک می تواند 3 حالت داشته باشد:

•  خاک جامد (خاک سفت)
• خاکی که منافذ آن با هوا پر شده است.
• خاکی که منافذ آن با آب پر شده است.

انواع مختلفی از خاک وجود دارد که تحت فشارهای مختلف محیطی قرار دارند طبقه بندی خاک عمدتا از نظر بافت، نسبت و اشکال مختلف ترکیبات آلی و معدنی صورت می گیرد.
انواع خاک در نتیجه روند هوازدگی تشکیل می شوند. خاک مخلوطی از هوموس و ذرات سنگ است و یکی از منابع طبیعی است و تمام مواد مغذی مورد نیاز گیاهان در طول فتوسنتز را برای گیاهان تأمین می کند. زیستگاه بسیاری از موجودات زنده است و در کشاورزی ضروری است. خاک از لایه های مختلفی مانند هوموس، آب، رس، شن و سنگ ریزه تشکیل شده است.

«پیشنهاد ویژه»

قبل از ادامه مطلب، مقالات ” خاک کشت مناسب برای کشاورزی ” و “روش های قارچ کشی خاک” را مطالعه فرمایید.

شکل گیری بافت خاک تحت تأثیر عوامل خارجی مانند دما، باد، بارندگی، رطوبت و نور خورشید است. این عوامل در ایجاد تغییرات در بافت و کیفیت خاک بسیار مهم هستند. نوع محصولی كه با استفاده از نوع خاصی از خاك پرورش داده می شود، توسط اجزای خاك و تاثير اقليمی يك منطقه تعيين می شود.

طبقه بندی انواع بافت خاک

انواع خاک از نظر بافتی به چهار دسته طبقه بندی می شود:

•  خاک ماسه ای(شنی)
•  خاک سیلت
• خاک رس
•  خاک لومی

1) خاک ماسه ای

اولین نوع از انواع خاک، شن و ماسه است. از ذرات کوچک سنگ هواساز تشکیل شده است. خاک های شنی یکی از فقیرترین انواع خاک برای رشد گیاهان است، زیرا دارای مواد مغذی بسیار کم و ظرفیت نگهداری آب در آن ضعیف است، که باعث می شود ریشه گیاه آب را به سختی جذب کند. این نوع خاک برای سیستم زهکشی بسیار مناسب است. خاک شنی معمولاً در اثر تجزیه یا تکه تکه شدن سنگ ها مانند گرانیت، سنگ آهک و کوارتز تشکیل می شود. خواص خاک شنی برای کشاورزی ناچیز است.

2) خاک سیلت/ سیلیت

سیلت در مقایسه با خاک شنی ذرات بسیار کوچکتری دارد و از سنگ و سایر ذرات معدنی ساخته شده است که کوچکتر از شن و بزرگتر از خاک رس هستند. این کیفیت صاف و ریز خاک است که آب را بهتر از شن نگه می دارد. سیلت به راحتی توسط جریان های متحرک منتقل می شود و عمدتا در نزدیکی رودخانه، دریاچه و سایر اجسام آب یافت می شود. خاک سیلت در مقایسه با سایر انواع خاک ها، حاصلخیزتر است. بنابراین، از خواص خاک سیلیت در کارهای کشاورزی برای بهبود حاصلخیزی خاک نیز استفاده می شود.

3) خاک رسی

خاک رس کوچکترین ذره در میان دو نوع خاک دیگر است. ذرات موجود در این خاک بسیار محکم در کنار یکدیگر قرار می گیرند و تخلخل آنها بسیار کم است یا فاقد آن است. این خاک از کیفیت ذخیره آب بسیار خوبی برخوردار است و نفوذ رطوبت و هوا را در آن سخت می کند. خاک رس خیس، بسیار چسبناک است، اما هنگام خشک بودن، نرم است. خاک رس متراکم ترین و سنگین ترین نوع خاک است که به خوبی زهکشی نمی کند و فضای شکوفائی ریشه گیاه را فراهم نمی کند.

4) خاک لومی

خاک لومی، ترکیبی از ماسه، سیلت و خاک رس است به طوری که خواص مفید هر یک از آنها را شامل می شود. به عنوان مثال، از مهمترین خواص خاک لومی، توانایی حفظ رطوبت و مواد مغذی می باشد. از این رو برای کشاورزی مناسب تر است. این خاک همچنین به عنوان خاک کشاورزی شناخته می شود زیرا شامل تعادل هر سه نوع مواد خاک شنی، رس و لجن است و همچنین دارای هوموس است. جدا از این، به دلیل منشا غیرآلی بودن، کلسیم و pH بیشتری نیز دارد.

طبقه بندی انواع خاک بر اساس رنگ و سایر خصوصیات:

• خاک قرمز و زرد
• خاک سیاه
• خاک آبرفتی
• خاک لاتریت
• خاک خشک
• خاک کوه و جنگل
• خاک کویر
• خاک های شور و قلیایی
• خاک های باتلاقی و ذغال سنگی

بررسی تاثیر pH خاک:

مقیاس pH اسیدیته یا قلیایی بودن انواع خاک را نشان می دهد. خاکی با عدد pH کمتر از 7 اسیدی است، در حالی که خاک با pH بالاتر از 7 قلیایی است. گیاهان باغ معمولاً در خاک خنثی یا کمی اسیدی رشد می کنند، بیشتر آنها در خاک بسیار اسیدی یا خاک بسیار قلیایی رشد نخواهند کرد، اگرچه تعداد کمی از آنها برای چنین شرایطی نیز سازگار شده اند. به طور کلی، اگر مقدار pH خاک خیلی زیاد باشد، برخی از عناصر غذایی نمی توانند به طور موثری توسط ریشه گیاه جذب شوند. از سوی دیگر، اگر این مقدار، خیلی کم باشد، مواد مغذی ممکن است بسیارموثرتر جذب شوند: میزان اضافی، نمی تواند به اندازه کافی سریع پردازش شود و سیستم گیاه را دچار بیش¬باری کرده و نهایتا باعث کند شدن رشد گیاه و از بین رفتن آن می شود.
آب و هوای محیطی، یک تخمین از pH احتمالی خاک ارائه می دهد. در مناطق پر باران، خاک ها اغلب اسیدی هستند. در این مناطق می بایست گیاهان اسید دوست مانند آزالیا، رودودندرون(خرزه هندی)، کاملیا و زغال اخته کشت شود. در مقابل، خاک های قلیایی به طور معمول در مناطق کم باران یافت می شوند. بسیاری از گیاهان محبوب باغ های آبخیز گونه هایی که پس از استقرار به آب کمی احتیاج دارند، از نظر قلیایی در خاک خوب عمل می کنند. زیتون، خرزبره و انار عملکرد خوبی در خاک های قلیایی دارند.
آهک، که به صورت آسیاب شده یا بصورت پودر در دسترس می باشد، اغلب برای بالا بردن pH پیشنهاد می شود. سنگ آهک زمین کمی از این دو قدرت کمتری دارد و با سرعت بیشتری pH را افزایش می دهد. مقدار مورد نیاز به بافت خاک و سایر عوامل بستگی دارد (به عنوان مثال برای خاک رس بیشتر از خاک شنی مورد نیاز است). خاکستر چوب و پوسته صدف نیز باعث خنثی شدن خاک اسیدی می شود.

پیشنهاد میکنیم قبل از ادامه مطلب  حتماً مقاله ” راه های مقابله با کاهش شوری خاک و آب” را مطالعه نمایید.

راه کارهایی برای کاهش ph خاک

برای کاهشpH خاک، سولفور معمولی کم هزینه ترین انتخاب است، اگرچه گاهی اوقات سولفات آهن و سولفات آلومینیوم به جای آن توصیه می شوند. سولفات آهن که آهن را نیز به خاک می افزاید، بیشترین کمک را به گیاهانی می کند که برگهای زرد دارند و همچنین سلامت کلی آنها ضعیف است. همچنین به کارگیری مرتب افزایش دهنده های آلی مانند کمپوست و کود، pH خاک قلیایی را به مرور کاهش می دهد.

نحوه جذب آب در انواع خاک ها

♣ خاک رس به دلیل ذرات ریز و فضای منافذ بسیار کمی که دارد، با سرعت کمتر از 1/4 اینچ در ساعت آب را جذب می کند. آب به سرعت ازین نوع خاک فرار می کند. با این حال، خاک رس می تواند مقدار زیادی آب را هنگام جذب نگاه دارد. اما مقداری از آب، آنقدر محکم نگه داشته می شود که گیاهان نمی توانند از آن استفاده کنند.

♣ خاک لوم بهترین است. این خاک با ترکیبی از ماسه، سیلت و ذرات رس، آب را به راحتی جذب می کند و قادر است آن را برای استفاده گیاهان ذخیره کند. لوم آب را با سرعتی بین 1/4 تا 2 اینچ در ساعت جذب می کند. خاک شنی به دلیل داشتن فضاهای بسیار بزرگ، آب را با سرعت بیش از 2 اینچ در ساعت جذب می کند.

♣ آب به معنای واقعی کلمه از طریق خاک های شنی جریان دارد و مقدار کمی از آن برای استفاده گیاهان نگهداری می شود.

هوموس چیست؟

این اصطلاح برای توصیف سطح بالایی خاک، یعنی لایه سیاه تیره، استفاده می شود. اگرچه رنگ تیره احتمالاً به دلیل هوموس است، اما هوموس لایه ای در خاک نیست. چیزی به نام “لایه هوموس” وجود ندارد.
در کشاورزی و باغبانی گاهی اوقات از اصطلاح هوموس برای توصیف کمپوست مدت دار استفاده می شود. کمپوست ماده گیاهی است که کمی تجزیه می شود. کمپوست کهنه و پوسیده شده نیز هنوز فقط کمی تجزیه می شود. هنگامی که به کمپوست باغ شما اضافه شد، برای چندین سال تجزیه می شود. کمپوست هوموس نیست.

تفاوت کشت در انواع خاک ها

یکی دیگر از طبقه بندی خاک ها بر اساس تفاوت آن ها در کشت می باشد. تصمیم گیری در مورد کشت های مناسب نیز تا حدود زیادی توسط انواع خاک تعیین می شود.

آنچه ممکن است برای یک خاک لومی رسی مناسب باشد، می تواند مشکلات عمده ای را در خاک لومی سیلتی ایجاد کند. دسته های اصلی بافت خاک و مناسب ترین تکنیک های کشت به شرح زیر بیان شده است:

1) خاک های شنی:

شخم زدن و به دنبال آن تلفیق بستر بذر با فشار شیار ترجیح داده می شود. به حداقل رساندن فشردن زمین با استفاده از ماشین آلات برای کاهش تراکم سودمند است. برای شل کردن شیارهای شخم و تراکم عمیق، به طور منظم از چنگک های عمیق یا خیش زدن استفاده کنید.

2) خاک های سیلتی:

سیستم های بستری برای سبزیجات برای جلوگیری از تراکم گسترده مفید است. خاك ورزی كاهش يافته در سيلت های سبك و متوسط مناسب نيست، اما ممكن است در سيلت های سنگين ممكن باشد. استفاده از شخم قالب، به ویژه در مناطق گیاهی که بیش از یک محصول در سال کشت می شود و ضایعات باید به سرعت ادغام شوند، ترجیح داده می شود. خاک بستر بذر نباید خیلی ریز باشد در غیر این صورت احتمال بسته شدن آن وجود دارد. به همین ترتیب، برای شکستن شیارهای شخم و تراکم عمیق ناشی از فشار ماشین آلات، خیش زنی یا کشت عمیق مورد نیاز است. توصیه می شود از حرارتی که ساختار بافت خاک را از بین می برد، خودداری شود.

3) خاک های رسی:

در این خاک ها، کشت باید به حداقل برسد.کم خاک ورزی اغلب در مواردی که آهک آزاد وجود دارد، با شل شدن عمیق هر 3-4 سال و زهکشی مول هر 4-7 سال برای اطمینان از زهکشی خوب مناسب است. خاک رس کشت بهاره را دشوار می کند و در صورت امکان باید بسترهای بذر را با یک بار عبور بدست آورد.

4) خاک های لومی:

در جاهایی که آهک آزاد روی لوم های سنگین تر وجود دارد، کم خاکورزی مناسب است. در حالی که، این روش در لوم های شنی و سیلتی چندان مناسب نمی باشد. به خصوص در لوم های سبک تر، شل شدن عمیق مورد نیاز خواهد بود.

5) خاک های پوده ای:

از کشت زیاد در بهار خودداری شود، زیرا باعث خشک شدن لایه های سطحی شده و خاک در برابر فرسایش باد آسیب پذیر می شود. پوده های سطحی شخم عمیق می تواند با سیلت یا رس واقع در زیر پوده ها، آمیخته شود. این می تواند به ثبات پوده ها کمک کند و ممکن است اسیدیته را کاهش دهد.

بررسی انتخاب نوع محصول با توجه به انواع خاک، بافت خاک و خواص خاک

با توجه به تنوع خواص خاک ها، نوع کشت و نوع انتخاب محصول بسیار اهمیت دارد. زیرا در صورت کشت محصول در خاکی نامناسب و نامرغوب، نه تنها خسارت سنگینی بر کشاورز وارد می کند، بلکه خاک نیز به دلیل عدم انتخاب الگوی کشت و یا آبیاری نامناسب، دچار آسیب می شود. در این میان، ضدعفونی خاک کشاورزی یکی از مسائلی است که برای داشتن محصولی سالم، بسیار ضروری می باشد. پیشنهاد می کنیم برای اطلاع از روش های مناسب ضدعفونی خاک، حتماً مقاله “ضدعفونی خاک” را مطالعه نمایید.

در جدول زیر، طبقه بندی نوع محصول در خاک های متفاوت که دارای بافت متفاوت هستند انجام شده است:

طبقه بندی خاک ها بر اساس خواص خاک و بافت آن در کشت محصول مناسب