کنترل باکتریوفاژها در صنایع غذایی
باکتریوفاژها یا فاژها، ویروس هایی هستند که تنها در سلول های باکتریایی آلوده تکثیر می شوند. آنها در همه جای محیط زیست هستند و به عنوان فراوان ترین عامل بیولوژیکی روی زمین محسوب می شوند. باکتریوفاژ نوعی ویروس است که باکتری ها را آلوده می کند. در واقع، کلمه باکتریوفاژ در لغت به معنای باکتری خوار است، زیرا باکتریوفاژها سلول های میزبان خود را از بین می برند. ساختار باکتریوفاژها از یک مولکول اسید نوکلئیک تشکیل و توسط یک ساختار پروتئینی احاطه می شود. در این مقاله، به نکاتی درباره روش های کنترل باکتریوفاژ می پردازیم.
باکتریوفاژ چیست؟
باکتریوفاژ یا همان ویروس های باکتری خوار، به باکتری حمله می کنند و آن ها را آلوده کرده و از بین می برند. انواع مختلفی از باکتریوفاژها وجود دارد که به گونه های خاصی از باکتری ها تمایل دارند و فقط میزبان باکتریایی خاصی را آلوده می کنند، فاژها هم مانند سایر ویروس ها اسیدنوکلئیک درونی دارند که مبنای طبقه بندی آن ها قرار می گیرد.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
♣ پراکسیدین صنایع لبنی و غذایی
♣ انواع میکروب، عوامل بیماری زا و پاتوژن
♣ ضدعفونی کننده در صنایع غذایی
♣ ضدعفونی کننده های رایج در صنایع غذایی و لبنی وآشنایی با عملکرد آنها
انواع باکتریوفاژ:
باکتریوفاژ برا مبنای نوع جنس یعنی نوع اسید نوکلئیک آن ها و ظاهر و سایزشان دسته بندی می شوند. مدل ها یا انواع باکتریوفاژ براساس ساختار به سه شکل زیر تقسیم می شوند:
- بیست وجهی مانند MS2
- مارپیچی یا رشته ای مانند M13
- فاژهای دارای سر و دم مانند T4و λ
چرخه زندگی باکتریوفاژ
در طول عفونت، فاژ به یک باکتری متصل می شود و مواد ژنتیکی خود را وارد سلول می کند. پس از آن یک فاژ معمولاً یکی از دو چرخه زندگی را دنبال می کند، لیتیک یا لیزوژنیک. فاژهای لیتیک ماشین سلول را برای ساخت اجزای فاژ در اختیار می گیرند. سپس سلول را از بین می برند یا لیز می کنند و ذرات فاژ جدید آزاد می کنند. فاژهای لیزوژنیک اسید نوکلئیک خود را در کروموزوم سلول میزبان وارد می کنند و با آن به عنوان یک واحد بدون تخریب سلول همانند سازی (همانند سازی فاژها) می کنند. تحت شرایط خاصی می توان فاژهای لیزوژنیک را وادار کرد تا یک چرخه لیتیک را دنبال کنند.
کاربردهای باکتریوفاژها
استفاده از باکتریوفاژها به عنوان یک روش جایگزین برای کنترل باکتری های بیماری زا پیشنهاد شده است. در سال های اخیر گزارش های متعددی در مورد استفاده موفقیت آمیز از باکتری خوار در زمینه های مختلف از جمله کاربرد باکتریوفاژها در صنایع غذایی و دارویی گزارش شده است. اکنون چندین شرکت در حال تجاری سازی باکتریوفاژها یا محصولات مبتنی بر باکتریوفاژ برای اهداف درمانی هستند. سایر کاربردهای آن به شرح زیر است:
- کاربرد باکتریوفاژ در بهداشت و ایمنی مواد غذایی
- کاربرد باکتریوفاژها در صنایع لبنی
- کشاورزی
- آبزی پروری
- کاربرد باکتریوفاژها در درمان عفونت های باکتریایی
- کاربرد باکتری خوار در بیوکنترل پاتوژن های مواد غذایی
کنترل باکتریوفاژها در صنایع غذایی
باکتری خوارها تقریبا در همه جا یافت می شوند. به طور کلی، راهبردهای پیشگیری مانند بهداشت خوب آزمایشگاه یا کارخانه، استریلیزاسیون، ضدعفونی و گندزدایی برای جلوگیری از آلودگی باکتریوفاژها ضروری است. شناسایی و غیر فعالسازی باکتریوفاژها در صنایع لبنی از بالاترین اهمیت برخوردار است. چراکه مصرف لبنیات بالاترین سرانه مصرف در هر کشور را دارد و مسمومیت های ناشی از باکتری لبنیات می تواند بسیار خطرساز باشد.
- کنترل زیستی فاژ در سطح مزرعه
- کنترل زیستی فاژ و بهداشت در مرحله قبل از برداشت تولید
- کنترل باکتریوفاژ در فارم طیور
- کنترل باکتریوفاژ در فارم گاوها
- کنترل باکتریوفاژ در کودها
- کنترل زیستی فاژ در مرحله فرآوری غذا
- کنترل زیستی فاژ در مرحله تولید پس از برداشت
- کنترل باکتریوفاژ در گوشت
- کنترل باکتریوفاژ در غذاهای میوه و سبزیجات
- کنترل باکتریوفاژ در آنزی بیوتیک ها
ضدعفونی کننده های موثر بر باکتریوفاژ
خطرات ناشی از باکتری خوارها یکی از انواع آلودگی های شایع در صنایع لبنی و تولید محصولات لبنی است. لذا انتخاب محلول ضدعفونی متناسب با میزان و نوع آلودگی، سازگاری آن با تجهیزات تولید به لحاظ عدم ایجاد خوردگی، دمای بهینه و بخصوص زمان اثر آن علیه باکتریوفاژها، بسیار حائز اهمیت است. محلول های ضدعفونی پرکاربرد قدیمی تر مانند: فرمالین و پراکسید هیدروژن و ترکیبات آمونیم چهارتایی معمولا زمان اثر حداقل 10 دقیقه ای نیاز دارند. به همین دلایل ضدعفونی کننده های بر پایه پراستیک اسید (که در رده بندی جهانی در رده سطح بالا قرار دارند)، مورد تایید FDA بوده و مناسب ترین انتخاب جهت کنترل آلودگی های ناشی از باکتریوفاژهای لاکتوکوک به حساب می آیند.
کلام آخر:
کنترل آلودگی ویروسی ناشی از باکتریوفاژها و موفقیت در این مهم، احتیاج به رعایت مدیریت جامع بهداشتی دارد. در این موارد، استفاده از ضدعفونی کننده سطح بالایی همچون فوداسیب، محصول برتر شرکت آرال شیمی توصیه می گردد. این محلول نه تنها یک محلول گندزدای صنعتی سطح بالا و بر پایه پراستیک اسید و فودگرید است، بلکه در زمینه ی باکتری کشی، ویروس کشی، کنترل اسپور قارچ ها، باکتری خوارها و از طرفی مسایل ایمنی زیستی، تا حدود زیادی نگرانی ها را برطرف می سازد. همچنین کنترل باکتریوفاژها را در کوتاهترین زمان، ممکن می سازد.
⇐ نسخه بروزرسانی شده در خرداد ۱۴۰۲
