دلایل بروز آفت سنگ گلابی و بهترین روش‌های مقابله با آن چیست؟

آفت سَنگ گلابی Cacopsylla pyri یکی از مهم‌ترین آفات خسارت‌زا در باغ‌های گلابی و سایر گیاهان هسته‌دار است که به‌سرعت در مناطق مختلف جهان در حال گسترش است. این آفت با نام دیگر ببر گلابی، با ظاهری کوچک، قهوه‌ای تا زرد مایل به سبز، بیشتر در سطح زیرین برگ‌ها زندگی می‌کند و با تغذیه از شیره‌ی گیاهی، موجب ضعف عمومی درخت و کاهش شدید عملکرد می‌شود. جالب است بدانید که این حشره نه‌تنها به گلابی، بلکه به انواع میوه‌های هسته‌دار مانند هلو، آلو، زردآلو، بادام، توسکا، بلوط، زالزالک، به ژاپنی، گل سرخ و حتی گردو نیز حمله می‌کند. در این مقاله، بررسی جامع زیست‌شناسی، علائم، علل، و روش‌های کنترل و درمان آفت سنک گلابی پرداخته تا باغداران و پژوهشگران بتوانند با آگاهی بیشتر، از بروز خسارات سنگین جلوگیری کنند.

همچنین بخوانید:

♣ مهم ترین بیماری ها و آفات درختان میوه هسته دار را بشناسیم!

♣ انواع سم آفت کش و کاربردهای آن

چرخه زندگی آفت سنک گلابی چیست؟

آفت سنک گلابی که گاهی به آن ببر گلابی هم می‌گویند، حشره‌ای کوچک از خانواده Psyllidae است که به‌ظاهر شبیه یک مگس یا پشه‌ی ریز با بال‌های شفاف دیده می‌شود. تخم‌های آن بیضی و زردرنگ بوده و معمولاً در امتداد رگبرگ‌های برگ گذاشته می‌شوند. لاروها به رنگ زرد مایل به سبز هستند و در مراحل اولیه بی‌تحرک روی سطح برگ می‌مانند. این آفت در شرایط مساعد می‌تواند ۴ تا ۶ نسل در سال تولید کند. فعالیت آن معمولاً از اواخر زمستان تا اواخر تابستان ادامه دارد.

چرخه زندگی آفت سنک گلابی، شامل پنج مرحله پورگی بوده و هر مرحله با تغذیه از شیره‌ی گیاهی همراه است که موجب ترشح عسلک و رشد قارچ‌های دوده‌ای روی برگ‌ها می‌شود. نکته‌ای تخصصی که در مطالعات اخیر به آن اشاره شده، تأثیر تفاوت‌های میکرو‌اقلیمی میان باغ‌ها مانند رطوبت، سایه‌اندازی یا جریان هوا بر تراکم جمعیت آفت می‌باشد، موضوعی که هنوز در بسیاری از مناطق به‌طور دقیق بررسی نشده است.

رایج ترین علائم آفت سنک گلابی چه هستند؟

سنک گلابی یا همان شپشک توری گلابی با مکیدن شیره از سطح زیرین برگ باعث ایجاد لکه‌های رنگ‌پریده و ظاهری نقره‌ای در برگ‌ها می‌شود. این آفت معمولاً در زیر برگ‌های مسن و در هوای گرم و خشک فعال است. حشرات کوچک قهوه‌ای با بال‌های توری‌شکل در سطح زیرین برگ دیده شده، خسارت از بخش‌های پایینی درخت آغاز و به تدریج به قسمت‌های بالاتر گسترش می‌یابد.

برخی از رایج‌ترین علائم آفت سنک گلابی عبارتند از:

• لکه‌های ریز زرد یا روشن روی سطح بالایی برگ‌ها که بعدها به نواحی بزرگ‌تر رنگ‌پریده تبدیل می‌شوند.
• نقاط سیاه یا قهوه‌ای تیره (فضولات حشره) و پوست‌های ریخته‌شده در سطح زیرین برگ.
• وجود حشرات کوچک با بال‌های توری‌شکل که با چشم غیرمسلح یا ذره‌بین قابل مشاهده‌اند، مخصوصاً در زیر برگ‌ها.
• ریزش زودرس برگ‌ها در صورت آلودگی شدید، که باعث کاهش کیفیت میوه و ضعف درخت می‌شود.
• ظاهر خشک و سوخته برگ‌ها که اغلب با تنش خشکی یا بیماری اشتباه می‌گیرند.

شناخت زودهنگام این علائم بسیار اهمیت دارد. وقتی بدانید باید به دنبال چه چیزهایی بگردید، به‌راحتی می‌توانید نشانه‌های اولیه را تشخیص دهید و قبل از اینکه خسارت به برگ و میوه برسد، جلوی آن را بگیرید.

 علت بروز آفت سنک گلابی در انواع میوه‌ها و درختان چگونه است؟

سنک گلابی با سازگاری بالا قادر است از شیره‌ی گونه‌های مختلف گیاهی تغذیه کند. این ویژگی موجب شده تا آفت بتواند در غیاب میزبان اصلی روی گیاهان دیگر مانند بادام یا توسکا نیز زنده بماند و جمعیت خود را حفظ کند. شناسایی میزبان‌های جایگزین برای درک چرخه پایداری آفت و طراحی برنامه‌های مؤثر کنترل، اهمیت زیادی دارد.

در ادامه، به بررسی هر کدام از این میزبان‌ها پرداخته و با تاثیر آفت ببر گلابی بر روی آنها آشنا می‌شویم.

الف) بررسی آفت ببر گلابی بر روی گلابی (میزبان اصلی)

این آفت اغلب میوه گلابی و برگ آن را درگیر می‌کند؛ علائم اصلی شامل زردی و پیچیدگی برگ‌ها، ترشح عسلک چسبناک و دوده‌زدگی سطح برگ است. گاهی باغداران این علائم را با بیماری‌های قارچی مانند لکه برگی اشتباه می‌گیرند. از دشمنان طبیعی مؤثر بر کنترل این آفت می‌توان به کفشدوزک‌ها، بالتوری‌ها و زنبورهای پارازیتوئید اشاره کرد.

ب) تاثیر و شناسایی آفت سنک گلابی در میوه‌های هسته‌دار (هلو، آلو و زردآلو)

در این درختان، رفتار تغذیه‌ای آفت متفاوت است و خسارت معمولاً به‌صورت تأخیر در زردی برگ و کاهش رشد شاخه‌ها بروز می‌کند. به دلیل تأخیر در ظهور علائم، شناسایی زودهنگام از طریق بازدید منظم برگ‌های جوان ضروری خواهد بود. در گلابی، تغییر رنگ برگ‌ها خیلی زود دیده می‌شود، اما در درختان هسته‌دار، برگ‌ها فقط کمی کدر یا بی‌طراوت به نظر می‌رسند.

ج) گسترش آفت سنک گلابی در سایر میزبان‌های مهم

این آفت فقط به درختان میوه محدود نمی‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که می‌تواند روی درختان و گیاهان مختلفی زنده بماند و برخی از آن‌ها نقش مهمی در بقای جمعیت آفت دارند.

• توسکا و بلوط

 این درختان که معمولاً در اطراف باغ‌ها رشد می‌کنند، به‌عنوان پل انتقال آفت عمل می‌کنند. حشرات بالغ می‌توانند زمستان را روی برگ‌های توس یا بلوط بگذرانند و در بهار به باغ‌های میوه برگردند. بنابراین، مدیریت پوشش گیاهی اطراف باغ به‌اندازه کنترل درختان داخل باغ اهمیت دارد.

• بادام و گردو

در این محصولات باارزش، سنک گلابی با سوراخ کردن برگ و مکیدن شیره، میزان فتوسنتز را کاهش می‌دهد. در نتیجه درخت ضعیف می‌شود و عملکرد اقتصادی افت می‌کند. حتی آلودگی متوسط نیز می‌تواند روی اندازه و کیفیت مغز تأثیر بگذارد.

• زالزالک و رز یا گل سرخ

این میزبان‌های کمتر شناخته‌شده اغلب در پرچین‌ها و باغ‌های تزئینی وجود دارند و به‌عنوان پناهگاه زمستانی آفت عمل می‌کنند. بررسی این گیاهان اطراف باغ می‌تواند از آلودگی مجدد جلوگیری کند.

• گونه‌های ژاپنی (مانند گیلاس یا به ژاپنی)

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که آفت ببرگلابی می‌تواند با برخی گونه‌های آسیایی نیز سازگار شود. این سازگاری بین‌گونه‌ای احتمال گسترش دامنه میزبانی آفت را افزایش می‌دهد، و یادآور این نکته است که تغییرات اقلیمی و جابه‌جایی جهانی گیاهان می‌تواند رفتار آفات را نیز تغییر دهد.

چطور آفت سنک گلابی را کنترل کنیم؟

کنترل آفت‌های ببرگلابی نیازمند به‌کارگیری ترکیبی از روش‌های زیستی، شیمیایی و محیطی است، تا جمعیت آن‌ها در سطح پایین نگه داشته شده و سلامت درخت حفظ شود.

1. کنترل زیستی و طبیعی

شکارچیان طبیعی نقش مهمی در مدیریت آفات پولک‌دار یا همان سنک گلابی‌ها دارند. کفشدوزک‌ها و برخی از حشرات شکارچی دیگر از تخم‌ها و بالغ‌های این آفت تغذیه می‌کنند و به طور طبیعی جمعیت آن را کاهش می‌دهند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که باغ‌هایی با جمعیت زیاد دشمنان طبیعی، تا ۳۰ تا ۵۰ درصد آلودگی کمتری دارند.

کشاورزان می‌توانند با کاشت گیاهان همراه که قابلیت جذب حشرات مفید را دارند، به تقویت جمعیت آن‌ها کمک خواهند کرد. همچنین باید از مصرف بیش از حد حشره‌کش‌های عمومی (طیف‌گسترده) خودداری شود، زیرا این مواد علاوه بر آفات، شکارچیان مفید را نیز از بین می‌برند و جمعیت آفت را افزایش می‌دهند.

2. روش‌های شیمیایی و ارگانیک

در مواقعی که کنترل شیمیایی ضروری است، استفاده درست از حشره‌کش‌های انتخابی اهمیت زیادی دارد. زمان‌بندی صحیح سم‌پاشی در مراحل حساس زندگی آفت و مصرف مقدار مناسب سم، باعث اثرگذاری بیشتر و کاهش آسیب به حشرات مفید می‌شود. راه‌حل‌های ارگانیک مانند روغن نیم  و روغن‌های باغبانی نیز به‌ویژه در آلودگی‌های سبک تا متوسط مؤثرند. برای جلوگیری از ایجاد مقاومت در آفت، بهتر است از تناوب سموم یا ترکیب روش‌های شیمیایی و ارگانیک استفاده شود.

3. مدیریت محیطی و زراعی

برخی از روش‌های مدیریتی ساده درخت می‌توانند به طور چشمگیری جمعیت آفت را کاهش دهند. هرس و تنظیم تاج درخت به حذف پناهگاه‌های آفت و کاهش محل‌های تجمع آن کمک می‌کند. آبیاری و تغذیه مناسب نیز مقاومت درخت را در برابر آلودگی افزایش می‌دهد.

روش کمتر شناخته‌شده اما مؤثر دیگر برای آفت میوه‌های دانه‌دار، استفاده از پوشش‌ها یا فیلم‌های بازتاب‌دهنده نور زیر درختان است. این سطوح باعث کاهش فرود و استقرار آفات پولک‌دار می‌شوند و یک راهکار کم‌هزینه و عملی برای کشاورزان به‌شمار می‌آیند. با پایش منظم باغ و اجرای هم‌زمان این روش‌ها، می‌توان کنترل مؤثری بر آفت اعمال کرد.

باغداران و علاقه‌مندان چه توصیه‌های عملی را باید رعایت کنند؟

کنترل آفت پولک‌دار گلابی فقط مربوط به سم‌پاشی نیست؛ بلکه نوعی مدیریت هوشمندانه و پیوسته است که به شما کمک می‌کند قبل از آنکه آفت به درخت آسیب جدی بزند، آن را شناسایی و مهار کنید. در ادامه، یک راهنمای گام‌به‌گام ساده و کاربردی برای مبتدیان آورده شده است:

برنامه گام‌به‌گام برای پایش هفتگی آفات:

• هفته‌ای یک‌بار شاخه‌ها و پشت برگ‌ها را بررسی کنید، مخصوصاً بخش‌هایی با پوسته یا رنگ غیرعادی.
• از ذره‌بین دستی برای مشاهده تخم‌ها و مراحل اولیه آفت استفاده نمایید.
• در هر بازدید، ۵ تا ۱۰ شاخه از بخش‌های مختلف درخت را بررسی کرده و یادداشت‌برداری کنید.
• اگر تعداد آفات رو به افزایش است، زمان مداخله را مشخص نمایید.

کلام آخر:

آفت سنک گلابی یا ببر گلابی یک آفت جدی است که به دلیل سازگاری بالا و میزبان‌های متعدد، محصول گلابی و میوه‌های هسته‌دار را به خطر می‌اندازد. راه‌حل مؤثر و پایدار، استفاده از مدیریت تلفیقی آفات است که شامل ترکیب هدفمند روش‌های زیستی، زراعی و شیمیایی می‌شود. روش پیشنهادی صنایع آرال شیمی، استفاده از قارچ کش ارگانیک اگروسیب است. این محلول نه تنها برای ضدعفونی خاک و بذر بکار می رود، بلکه می تواند در دوز بالاتر تا حد زیادی آفاتی همچون آفت گلابی را از بین ببرد. از این محلول می توان بصورت محلول پاشی و مه پاشی بر روی برگ درختان استفاده کرد.