شستشو، گندزدایی و ضدعفونی دستگاه شیردوشی

تمام اجزای دستگاه شیردوشی شامل لاین‌ها، شلنگ‌ها، خرچنگی‌ها، مخازن و سطوحی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با شیر، آلودگی‌های محیطی و کود دام در تماس هستند، باید پیش از هر نوبت شیردوشی به‌صورت اصولی شستشو و ضدعفونی شوند. در دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی، رعایت بهداشت دستگاه شیردوشی نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ کیفیت شیر، سلامت دام و کاهش بار میکروبی دارد. هدف اصلی از شستشو و ضدعفونی دستگاه شیردوشی، حذف کامل میکروارگانیسم‌ها، باقی‌مانده‌های شیر و رسوبات آلی است که می‌توانند درست پیش از شروع شیردوشی موجب آلودگی مجدد سیستم شوند. در این مقاله، به بررسی اصول، مراحل و روش‌های صحیح شستشو و ضدعفونی دستگاه شیردوشی پرداخته می‌شود.

همچنین بخوانید:

♣ بررسی چرخه بهداشت دام و دامداری

♣ اهمیت استفاده از ضدعفونی کننده جهت کنترل ورم پستان

لزوم شستشوی دستگاه شیردوش چیست؟

در صورتی که عملیات نظافت به‌درستی انجام نشود یا از مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده نامناسب استفاده گردد، باکتری‌ها روی سطوح داخلی تجهیزات باقی مانده و شرایط مناسبی برای رشد و تکثیر آن‌ها فراهم می‌شود. این موضوع علاوه بر افزایش شمار باکتری‌ها در شیر، می‌تواند باعث افت کیفیت محصول، کاهش ماندگاری شیر و حتی بروز بیماری‌هایی مانند ورم پستان در دام شود. به همین دلیل، استفاده از روش‌های استاندارد گندزدایی، رعایت دما و زمان شستشو و انتخاب مواد ضدعفونی‌کننده مجاز و مؤثر از الزامات بهداشت در فرآیند شیردوشی به شمار می‌رود.

ضوابط بهداشتی و فنی تأسیسات شیردوشی

رعایت ضوابط بهداشتی دستگاه شیردوشی نقش کلیدی در کیفیت شیر خام، سلامت دام و افزایش عمر تجهیزات شیردوشی دارد. برای ارزیابی میزان تمیز بودن دستگاه شیردوش برقی و اتوماتیک، درجات مختلفی از پاکیزگی تعریف می‌شود که هر کدام سطح خاصی از بهداشت را نشان می‌دهند. در فرآیند شستشو و ضدعفونی سیستم شیردوشی، هدف اصلی تقریباً همیشه دستیابی به تمیزی شیمیایی و باکتریولوژیکی است. به همین منظور، ابتدا سطوح داخلی و خارجی تجهیزات با مواد شوینده مناسب شیردوشی به‌طور کامل تمیز شده و سپس با استفاده از روش‌های ضدعفونی حرارتی یا شیمیایی، ایمنی بهداشتی سیستم تضمین می‌شود.

انواع درجه تمیزی در سیستم‌های شیردوشی به شرح زیر است:

• تمیزی فیزیکی: در این مرحله، تمامی آلودگی‌ها و کثیفی‌های قابل مشاهده از سطح تجهیزات شیردوشی حذف می‌شوند.
• تمیزی شیمیایی: علاوه بر آلودگی‌های ظاهری، باقی‌مانده‌های میکروسکوپی شیر، چربی و پروتئین که ممکن است از طریق بو یا طعم قابل تشخیص باشند نیز با استفاده از مواد شوینده شیمیایی مخصوص دستگاه شیردوشی از بین می‌روند.
•  تمیزی باکتریولوژیکی: این سطح از پاکیزگی با انجام ضدعفونی دستگاه شیردوشی حاصل می‌شود و باعث کاهش یا حذف باکتری‌ها و عوامل بیماری‌زا می‌گردد.
• تمیزی استریل: در این حالت، تمامی میکروارگانیسم‌ها به‌طور کامل نابود می‌شوند؛ هرچند این سطح از استریلیزاسیون معمولاً در شرایط عادی دامداری ضروری نیست.

مزایای دستگاه شیردوش  گاو

مزایای بهره مندی از دستگاه شیردوش گاو به شرح زیر است:

1. به مزرعه گاو شیری اجازه می دهد تا فعالیت خود را با گله بزرگتر افزایش دهد. در واقع، ماشین‌های شیردوشی مناسب می‌توانند گله‌ها را سریع‌تر مدیریت کنند و در عین حال کیفیت شیر ​​را تضمین کنند، که به کشاورزان اجازه می‌دهد تا از گاوهای بیشتری نسبت به وسایل سنتی برداشت کنند.
2. از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و از هزینه های نیروی کار زیاد اجتناب می گردد. یک مزرعه بزرگ لبنی که به صورت دستی برداشت می‌کند، معمولا برای عملکرد صحیح به حداقل ده کارمند نیاز دارد. با ماشین‌های شیردوشی خودکار، فقط به تعداد کمی نیاز خواهید داشت.
3. یک روال شیردوشی مناسب باعث کاهش استرس بر روی دام می شود که نه تنها سلامت دام ها را بهبود می بخشد، بلکه کیفیت بالاتری را در برداشت لبنیات تضمین می کند.

معایب دستگاه شیردوش  گاو

بدیهی ترین ضرر با گاوهای مسن تر خواهد بود. گاوهای مسن که معمولا برای شیردوشی دستی استفاده می‌شوند، در تنظیم ماشین‌های شیردوشی خودکار دچار مشکل می‌شوند. این ممکن است سطح استرس آنها و در نتیجه کیفیت شیر را افزایش دهد. ماشین آلات نیاز به تامین برق دائمی دارند. این بدان معناست که در موارد آسیب به سیستم برق رسانی و یا در هنگام خاموشی، گاوداری نمی تواند به درستی کار کند.

این اثرات را می توان با سیستم های منبع تغذیه اضطراری به حداقل رساند. اگرچه از نظر فنی یک نقطه ضعف نیست، زیرا اگر کارکنان برای آن استخدام شوند، ماشین‌های شیردوشی نیاز به مراحل تمیز کردن دقیق دارند. در واقع، ماشین آلات نادرست تمیز کردن می تواند منجر به عفونت شود.

انواع رسوب در دستگاه شیردوشی چیست؟

تشخیص نوع رسوب قبل از اقدام به گندزدایی و ضدعفونی دستگاه شیردوشی بسیار حائز اهمیت است. زیرا استفاده از مواد اسیدی و قلیایی برای شیردوشها به ماهیت معدنی یا چربی رسوب آن بستگی دارد.

• رسوبات ارگانیک از اجزای اصلی شیر تشکیل شده اند: چربی ها، پروتئین ها و قندها. حذف هر چه سریعتر این ته ماندها از سطوح پس از شیردوشی، بسیار مهم است. زیرا پس از خشک شدن و سفت شدن با گذر زمان، رسوبی تشکیل می دهند که به سختی جدا می شود.
• نمک های معدنی مواد معدنی مختلف (معمولا کلسیم، منیزیم یا آهن) در شیر یا آب، در شرایط قلیایی یا گرما رسوب می کنند. اگر مواد پاک‌کننده با شرایط سختی آب سازگار نباشند یا در غلظت‌ها یا دماهایی برخلاف توصیه‌های سازنده استفاده شوند، در واقع باعث افزایش بار این نمک‌ها شوند. مواد معدنی رسوب ‌شده روی سطوح شیردوشی یا تجهیزات ذخیره‌سازی شیر می‌توانند با رسوبات آلی ترکیب شوند و رسوبی به نام سنگ شیر را تشکیل دهند.

چرخه شستشو و آبکشی سیستم شیردوشی

مراحل شستشوی دستگاه شیردوش به شرح زیر است:

اصول شستشوی دستگاه شیردوش و سایر تجهیزات شیردوشی

به طور کلی، ضدعفونی تجهیزات شیردوشی باید بلافاصله پس از شیردوشی با آب ولرم انجام شود تا از خشک شدن مواد جامد شیر بر روی سطوح جلوگیری شود. نحوه شستشو و ضدعفونی دستگاه‌ شیردوشی و درجه حرارت آب اهمیت بسزایی دارد. آب خیلی داغ می تواند باعث دناتوره شدن پروتئین ها و لایه پروتئینی روی سطوح شود، در حالی که آب خیلی سرد می تواند باعث کریستالیزاسیون چربی و تشکیل لایه ای چرب روی سطوح شود.

• اجزای CIP:

برای پاکسازی و ضدعفونی دستگاه شیردوشی، نخست باید شستشو و آبکشی انجام گیرد. در طول فرآیند CIP محلول‌های پاک‌کننده و ضدعفونی‌کننده در مدار گردش می‌کنند تا سیستم‌های تولید و پرکننده را بدون از بین بردن آنها تمیز کنند. ترکیب دقیق عوامل تاثیرگذار شیمی، دما، سیستم های مکانیکی و زمان، تمیز کردن را به فرآیندی قابل اعتماد و قابل تکرار تبدیل می کند.
آب شستشو باید بالای 120 درجه فارنهایت باقی بماند. با آب در دمای 170 درجه فارنهایت شروع کنید. در سیستم های تمیز در محل (CIP)، سرعت و هوا در سیستم نیز ضروری است. وارد کردن هوا به سیستم باعث ایجاد شلی یا تلاطم می شود و عمل آبشستگی را افزایش می دهد. همه تجهیزات و ظروف باید به گونه ای ذخیره شوند که اجازه تخلیه آب و خشک شدن تجهیزات در هوا را بدهد. در سیستم های CIP یک زهکش باید در پایین ترین نقطه سیستم قرار گیرد.

شستشوی اسیدی:

خط را با آب اسیدی شده بشویید تا تمام آثار محلول تمیز کننده پاک شود. این کار باید بعد از هر بار شیردوشی انجام شود. این به جلوگیری از رسوبات معدنی کمک می کند و pH پایین آن باکتریواستاتیک است.

• فنجان سر پستانک:

واشر سرپستانک و سایر قطعات لاستیکی که با شیر در تماس هستند نیز باید پس از هر بار شیردوشی کاملا تمیز و قبل از شیردوشی بعدی ضدعفونی شوند.

• واشرها و سایر قطعات لاستیکی:

زمانی باید تعویض شوند که برای تعداد توصیه شده شیردوشی استفاده شده یا زمانی که نرم، ترک خورده یا زبر می شوند. منافذ و ترک های موجود در قطعات لاستیکی از خاک و میکروارگانیسم ها در برابر اثرات پاک کنندگی و ضدعفونی محافظت می کند.

• شستشو و ضدعفونی خرچنگی ها و پستانک ها:

برای شستشوی خرچنگی ها، نخست باید آن ها را از لوله ها جدا کرد. سپس در طی دو مرحله با شوینده قلیایی و اسیدی شستشو داد. در نهایت، با یک محلول ضدعفونی کننده فودگرید (داموسیب) آن را ضدعفونی کرد.

جهت مطالعه بیشتر: کاربرد ضدعفونی‌کننده‌های حاوی اکسیژن فعال در صنایع لبنی

• مخزن نگاهدارنده شیر:

مخازن حجیم نیز باید به درستی تمیز و ضدعفونی شوند. زیرا باکتری های روان دوست که قادر به رشد سریع در دمای 35 تا 50 درجه فارنهایت هستند، به سرعت تکثیر می شوند. مخازن با استفاده از همان روش هایی که برای تجهیزات شیردوشی توصیه می شود تمیز می گردند.
پس از این که مخزن شسته، آبکشی و ضد عفونی شد، اجازه دهید دستگاه تمیز کننده مکانیکی 6 تا 10 دقیقه کار کند. دمای محلول تمیز کننده باید در طول چرخه شستشو و آبکشی سیستم شیردوشی بالای 120 درجه فارنهایت باقی بماند و این به معنای شروع با آب داغ است.
مخزن را به طور کامل با آب ولرم بشویید، شستشو را با آب اسیدی تمام کنید زیرا باقیمانده مواد شوینده را خنثی و حذف می کند و خاک های معدنی را از بین می برد.

جهت مطالعه بیشتر: بهداشت و ضدعفونی تانک های ذخیره و خطوط انتقال شیر

کلام آخر:

صنایع آرال شیمی یک سبد کالای متنوع  برای شستشو و ضدعفونی دستگاه‌ شیردوشی ارائه می دهد.  نخست شوینده های قلیایی و اسیدی بدون کف یا شوینده های تک مرحله ای AL-02 و AC-03 برای شستشوی خطوط CIP و از بین برنده سنگ شیر،  برای شستشوی بدنه بیرونی دستگاه های شیردوش و نهایتا ضدعفونی کننده فودگرید و ارگانیک داموسیب برای ضدعفونی دستگاه شیردوشی (سیستم فلاش بک در درون لوله های حمل شیر)، از تشکیل بایوفیلم جلوگیری کرده و نیازی به شستشو ندارد. همچنین برای شستن تانک ها و مخازن نگاهداری و حمل شیر نیز می توان از شوینده های قلیایی استفاده کرد.