بیماری در استخر پرورش ماهی و میگو

بیماریt پدیده غیر عادی است. این پدیده بوسیله اثرات سوء پاره ای از موجودات زنده در ماهیان بوجود می آید. هر پدیده ای­ که سبب ناهنجاری ها و عیب هایی در بین جمعیت خاصی می شود بیماری می نامیم. این پدیده ممکن است منشاء حیاتی یا غیر حیاتی داشته باشد. بیماری ها با منشا حیاتی می توانند شامل انواع عفونت های ناشی از میکروارگانیسم ها، انگل های خارجی و داخلی و سایر موجودات زنده باشد. لذا انجام مستمر و صحیح فرایند ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.

بیماریها با منشاء غیر حیاتی می توانند شامل عواملی مانند: ناهنجاری های ژنتیکی، صدمات فیزیکی، ناهماهنگی های تغذیه ای، آلودگی های محیطی و شرایط نامناسب محیط باشد.

---

جهت مطالعه ی بیشتر:

♣ آموزش جامع پرورش ماهی

♣ ضرورت ضدعفونی حوضچه پرورش ماهی

♣ پراکسیدین پرورش میگو

♣ بهداشت و بیماری های آبزیان

♣ بیماری های استخر میگو: عامل اصلی مشکلات پرورش میگوی جنوب

---

3 عامل اصلی بیماری در استخر پرورش ماهی

طبق مطالعات تجربی صورت گرفته، سه عامل اصلی در بروز بیماری های ماهی دخیل بوده که هر کدام به سهم خود در سلامت ماهی و محیط های پرورشی تاثیر بسزایی دارند. اختلال در هر یک از آن ها ممکن است سبب ایجاد بیماری شده و تلفاتی را در پی داشته باشد.

1-میزبان

پایه و اساس هر نوع آبزی پروری انتخاب اصلح می باشد. بدین معنی که تخم ها، ماهیان و مولدینی انتخاب شود که استعداد پرورش و رشد را در معیارهای زمانی و اقتصادی خاص دارا باشند. علاوه بر آن سیستم بکار گرفته شده نیز واجد اهمیت زیادی می باشد. سلامت و تناسب ظاهری محصولات آبزی پروری در انتخاب آن­ها برای پرورش بسیار مهم می باشد. ماهی با مشخصات سر بزرگ، اندامی کوچک، رنگی تیره و کدر با باله های تغییر شکل یافته، فاقد تناسب و هماهنگی اندام به عنوان عامل پرورش انتخاب نمی شود.

ماهیانی که ایمنی و مقاومت در مقابل اجرام بیماری زا ندارند به راحتی بیمار می شوند. بنابراین همیشه باید سعی شود ماهیانی برای تکثیر و پرورش انتخاب گردند که در مقابل بیماریها و شرایط نامساعد محیطی مقاوم باشند.

2-عوامل محیطی

عوامل محیطی در پرورش آبزیان خیلی بیشتر از پرورش حیوانات خشکی زی موثرند. چون ماهیان در محیط زندگی خود که جایگاه تغذیه، تنفس، دفع مواد زائد و حضور سایر موجودات است غوطه ور می باشند. در واقع آبزیان در همان محیطی که ادرار و مدفوع خود را دفع می نمایند تغذیه کرده و رشد می نمایند. چنین محیطی باید مورد توجه خاصی قرار گیرد. مواد زائد و سمی به نحو مقتضی از محیط خارج شوند.

محیط زندگی ماهیان باید همیشه از نظر ترکیبات شیمیایی و فیزیکی متعادل و از نظر عوامل پاتوژن سالم باشد. مدیریت و تدابیر پیش بینی شده تا اندازه زیادی می تواند به بهبود پرورش و سلامت ماهیان و دستیابی به اهداف تولید منجر شود. به همین دلیل ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو ضروری است.

مهمترین عامل محیطی و اولین قدم در آغاز تلاش ها برای فراهم آوردن یک رابطه مناسب بین ماهی و محیط زیست، آب است. آب به عنوان محل زندگی ماهی، محل اخذ غذا و محل دفع مدفوع برای ماهی می باشد. همچنین تمام فعالیت های فیزیولوژیکی ماهی نیز در آن انجام می گیرد. لذا بسیار حائز اهمیت است و باید به آن توجه خاصی گردد. بنابراین هر گونه تغییری در کیفیت آب می تواند منجر به بروز استرس و بیماری در ماهی می گردد.

از جمله فاکتورهای کیفی آب می توان pH، قلیائیت، آمونیاک، کدورت، شوری، دی اکسید کربن، فلزات سنگین، سختی، اکسیژن، نیترات، نیتریت و درجه حرارت را نام برد. بنابراین حفظ کیفیت آب از نظر فاکتورهای ذکر شده در پیشگیری از بیماریها حیاتی بوده و پایش پارامترهای آن در برنامه روزانه مدیریت الزامی است.

کیفیت آب مخصوصاً در مزارع با آب برگشتی بسیار بی ثبات است. کیفیت آب با نوسانات موقتی مانند افزایش آمونیاک و نیتریت، منتج به بیماری و خسارت قابل توجه می گردد. این نوسانات محیطی غالباً با سرکوب سیستم ایمنی و افزایش حساسیت ماهیان به پاتوژنها همراه است. بسیاری از پاتوژن ها در محیط آبزی فرصت طلب هستند. این پاتوژن ها در مواقع استرس و با سرکوب ایمنی موجب بروز بیماری می گردند. لذا ضدعفونی مستمر آب نیز در پروسه ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو موجب از بین رفتن و کاهش عوامل بیماری زا می شود.

3- عوامل بیماری زا

ماهیان در یک حمام از مواد معلق، موجودات میکروسکوپی، مواد دفعی و بقایای غذایی غوطه ورند. بنابراین سطح خارجی بدن ماهیان اغلب با این مواد زائد و موجودات زنده در تماس می باشد. همچنین آبهای مزارع ممکن است با فاضلابهای شهری و صنعتی در ارتباط باشند. همه این موارد می تواند باعث بروز شرایط نامساعد و ایجاد بیماری در بین ماهیان گردد.

عوامل بیماریزا به طرق زیر به تخم ها و ماهیان منتقل می شوند:

• آب
• ماهی
• حاملین
• ناقلین
• خوراک

♦ آب

انتقال بسیاری از عوامل بیماریزا از طریق آب انجام می گیرد. لذا آب می تواند بعنوان مخزن بیماری و انتشار عوامل بیماریزا عمل نماید. حتی آبی که جهت حمل تخم ها و ماهیان زنده بکار می رود، می توانند منبعی از باکتریها، انگلها و یا سایر اجرام باشد.

توجه خاص به سیستم گردش آب در استخرها یکی از مهم­ترین عوامل پیشگیری از بروز بیماری می باشد. پاتوژن ها توسط آب به آسانی از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل می شوند. همچنین در مزارع دارای سیستم برگشتی آب از یک استخر به استخر دیگر منتقل می گردند. بنابراین تأمین آب عاری از این عوامل از موارد ضروری به حساب می آید.

بنابراین ضدعفونی آب ورودی به استخر، یکی از پارامترهای کلیدی در بحث ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو به شمار می­ رود. همیشه باید از خطرات بالقوه منبع تامین آب اطلاعات صحیح و کاملی وجود داشته باشد. در این رابطه لازم است که بر اهمیت زیر نظر داشتن خصوصیات و جزئیات آب مورد استفاده در تکثیر توجه بیشتری داشته باشیم.

♦ حاملین

موجودات زنده ای هستند که می توانند ارگانیسمهای بیماریزا را منتقل نمایند، بعنوان مثال انگل  سخت پوست آرگولوس، زالوها و پرندگان ماهیخوار از حاملین مطرح می باشند. بعلاوه افراد نیز با دستهای خود می توانند حاملین و یا پاتوژنها را از یک استخر به استخر دیگری منتقل نمایند.

♦ ناقلین

اشیای بی جانی هستند که بیماری را منتقل می کنند و در مزارع شامل تجهیزات، سطلها، ساچوک و غیره بوده که در صورت عدم ضدعفونی مناسب، می توانند موجب انتقال بیماری گردند.

♦ خوراک

خوراک و غذای ماهیان نیز می تواند منبعی از بیماری ها باشد. خوراک منجمد و غذای زنده می تواند باکتری ها، انگل ها، ویروس ها و قارچ ها را منتقل نماید. همچنین در صورتی که غذا به شیوه نامناسب انبار گردد، می تواند محتوی باکتریهای بیماریزا گردد. حال در صورتی که هر یک از عوامل فوق در وضع خوبی باشند، اتفاق سوئی رخ نخواهد داد و می توان به رشد لاروها و بچه ماهیان و تولید مناسب امیدوار بود.

نکات مهم در ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو

برای داشتن محیطی سالم و عاری از هر نوع آلودگی، لازم است فرایند ضدعفونی کلیه تجهیزات و ابزارآلات، خودروها، پرسنل، مراجعین و تمامی مواردی که باعث ورود احتمالی آلودگی به محیط  می­شوند به دقت صورت گرفته و طبق پروتکل­های استاندارد ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو عمل شود. در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می کنیم:

1 – شستشو و ضدعفونی سالن تکثیر و حوضچه های نگهداری در پایان هر دوره خواباندن تخم و خروج بچه

ماهیان الزامی است. در عین حال استخرهای تولید بچه ماهی نیز بعد از هر بار خالی شدن و قبل از ماهی دار شدن دوباره، کاملاً ضدعفونی گردند.

2 – در مدخل تمام ورودی ها اعم از ورودی اصلی مجموعه چه پرسنل و چه خودرو، سالن تکثیر، مولد و بچه ماهی باید حوضچه ضدعفونی تعبیه شده و ماده ضدعفونی مناسب در آن ریخته شود. این حوضچه ها باید طوری طراحی شوند که تحت هیچ شرایطی امکان ورود پرسنل جز از طریق ضدعفونی شدن امکان پذیر نباشد. به عبارت دیگر ورود هر فرد و یا خودرو الزاماً از طریق ضدعفونی شدن میسر باشد.

3 – ضدعفونی تخم ها تا زمان چشم زدگی به صورت مرتب باید انجام گیرد.

4 – ضدعفونی تخم های آماده شده برای هچ یا فروش بلافاصله پیش از بسته بندی و قبل از فروش الزامی

است.

5 – شستشوی دوره ای و ضدعفونی لوازم و لباسهای کار ضروری می باشد. با ضدعفونی لوازم، تجهیزات و تورآلات و موظف کردن کارکنان مزرعه پرورش ماهی به رعایت بهداشت می توان از شیوع بیماری جلوگیری کرد.

6- انتخاب نوع ماده ضدعفونی کننده، میزان و چگونگی استفاده از آن باید مورد توجه جدی باشد.

7-مکان مناسبی در مزرعه برای ضدعفونی و شستشوی وسایل کار از قبیل سطل های غذا دهی، ساچوک، شبکه ها و برس، تور، دستگاه های اندازه گیری اکسیژن، درجه حرارت و غیره در نظر گرفته شود.

8- وسایل و ابزار کار را می توان در حوضچه های حاوی محلول های ضدعفونی کننده مؤثر شستشو و ضدعفونی کرد.

9-شستشو و ضدعفونی اداوت و تجهیزات مزرعه با استفاده از آب داغ (دمای بالای 75درجه) و شوینده یا مواد ضدعفونی کننده مجاز نیز میسر است.

10-نظافت تجهیزاتی از قبیل ساچوک، چکمه و چاقو بسار حائز اهمیت می باشد. لذا این لوازم حداقل دو بار در روز ضدعفونی شوند. لوازم و تجهیزات قبل از استفاده در حوضچه های دیگر باید شستشو و ضدعفونی شوند.

11- سطوح مختلف در سالن های تفریخ و تکثیر حداقل یک بار در روز ضدعفونی شوند.

12- استخرها و وسایل کار قبل از معرفی ماهی به طور کامل ضدعفوني شوند.

13- حوضچه های ضدعفونی در تمامی ورودی های مزرعه ایجاد شود. استفاده از آب آهک برای این کار مناسب است.

14- چرخ هاي خودروها هنگام ورود و خروج از مزرعه با عبور از حوضچه های ایجاد شده، ضدعفونی شوند.

15- برای ضدعفونی سطوح و وسایل می توان از محلول های اکسیدین استفاده کرد. همانطور که می دانید به منظوور ضدعفونی سطوح و ابزار محلول سرفوسیب مورد استفاده قرار می گیرد. این محلول بی رنگ توسط آرال شیمی تولید و عرضه می شود.

آرال شیمی برای ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو نیز در کنار مصرف کنندگان قرار دارد. اکسیژن رسانی به ماهی بسیار مهم است. محصول آرال شیمی علاوه ضدعفونی کردن آب پرورش و از بین بردن انواع عوامل بیماری زا، اکسیژن آب را نیز بالا می برد. این محلول به فاصله 14 روز برای ضدعفونی آب استخر پرورش کورد استفاده قرار می گیرد.

ضمن استفاده از محلولهای ضدعفونی، رعایت نکات ایمنی و بهداشتی برای افراد بسیار ضروری می باشد لذا باید در تماس با این مواد از ماسک و دستکش استفاده کنند.

ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو چگونه انجام می شود؟

بعد از اتمام هر دوره پرورش، حوضچه ها باید ضدعفونی شوند. باقی مانده ماهی و میگو، چوب، ابزار و اشیاء مختلف در حوضچه هر یک عامل انتقال بیماری به ماهی و میگو هستند.

قبل شروع مجدد پرورش، ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو انجام می شود. ابتدا اشیاء موجود در حوضچه خارج می شود. سپس توسط ماده ضدعفونی کننده مناسب دیواره ها و کف استخر شستشو و ضدعفونی می شود. ماده ضدعفونی کننده ای که در این بخش از آن استفاده می شود باید توانایی تاثیر گذاری روی همه پاتوژن ها را داشته باشد.

همانطور که در بخش قبل مطالعه کردید، آرال شیمی محلولی مخصوص ضدعفونی استخر پرورش ماهی و میگو تولید می کند.

کلام آخر

مهمترین، آسان ترین و کم هزینه ترین روش جلوگیری از صدمه ها و ضایعات ناشی از بروز بیماریها در یک استخر ماهی، پیشگیری از بیماری و محافظت ماهیان از عوامل بیماریزا است. مدیریت بهداشتی بعنوان یکی از روشهای برتر، اطلاعات با ارزشی را در اختیار صاحبان مزارع قرار می دهد. آن ها بر این اساس می توانند از وقوع هر گونه بیماری در کارگاهها جلوگیری به عمل آورند.

در حال حاضر کنترل بیماری از طریق انجام پایش و مراقبت و روشهای پیشگیری استوار است. بنابراین رعایت اصول مدیریت بهداشتی جهت جلوگیری و کاهش موارد شیوع بیماریها لازم می باشد. بنابراین لازم است مقوله امنیت زیستی به عنوان مجموعه اقدامات مدیریتی پیشگیرانه که به منظور حفاظت از آبزی در برابر مخاطرات و جهت جلوگیری از ورود عامل بیماریزا به جمعیت هدف و جلوگیری از گسترش بیماری از استخرهای مزارع آلوده به استخرها و مزارع همجوار انجام می شود. مورد توجه جدی قرار گیرد.

منابع:

دستورالعمل پیشگیری و کنترل بیماریهای ویروسی در ماهیان قزل آلای کشور، سازمان دامپزشکی کشور

دستورالعمل کوپه بندی مراکز تکثیر ماهیان قزل آلای کشور، سازمان دامپزشکی کشور

دستورالعمل های دفتر بهداشت و مدیریت بیماریهای آبزیان، سازمان دامپزشکی کشور

کتاب مدیریت بهداشتی و روشهای پیشگیری و درمان بیماریهای ماهی دکتر قباد آذری تاکامی

مدیریت کلی مزارع تکثیر و پرورش ماهی و آبزی پروری در ایران، دکتر عادل حقیقی

مرکز سلامت محیط و کار (1398). راهنماي کنترل محیطی براي مقابله با کووید 19 (کرونا ویروس) در کشتارگاه (دام و طیور). معاونت بهداشت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.

با خرید ضدعفونی کننده های استاندارد و ارگانیک آرال شیمی، سلامت خود و دیگران را در محیط کار و منزل تامین کنید.

The World Organisation for Animal Health (OIE) (2020). Questions and Answers on the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19). The World Organisation for Animal Health