چگونه قارچ گلخانه ای تولید کنیم؟

قارچ یکی از خوراکی‌های محبوب و پرطرفدار مغذی برای مصرف روزانه همه افراد است. انواع قارچ به روش‌های مختلف خانگی، گلخانه و صنعتی تولید می‌شوند که هر یک با توجه به مقیاس، میزان هزینه و بازدهی تولید با یکدیگر فرق دارند. پرورش قارچ در گلخانه برای کسانی که به دنبال راه‌اندازی کسب و کاری با سرمایه‌گذاری پایین و راه‌اندازی ساده هستند، بسیار مناسب است. اما با وجود سادگی، برای سودآوری مطلوب این کار نیاز به رعایت نکات خاص خود دارد. در این مطلب، هفت مرحله اصلی پرورش قارچ در گلخانه همراه معرفی مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز در فرایند تولید را توضیح می‌دهیم.

همچنین بخوانید:

♣ آموزش جامع پرورش قارچ در منزل در سال 1404

♣ ضدعفونی کننده مناسب برای سالن پرورش قارچ و ضدعفونی خاک پوششی و کمپوست

مراحل تولید قارچ در گلخانه

تولید قارچ در گلخانه معمولا برای مصرف خانگی یا فروش در مقیاس کوچک تا متوسط است. در این روش کنترل دما و رطوبت، محیط ساده‌تر است و نیاز به هزینه راه‌اندازی کمتری دارد. مراحل تولید قارچ در گلخانه و روش صنعتی مشابه هستند اما تفاوت‌های اندکی در فرمولاسیون بستر کشت و نحوه اجرا از لحاظ تجهیزات و ابزار مورد استفاده دارند. با این حال تولید قارچ در گلخانه برای کارآفرینان و کسانی که به‌دنبال راه‌اندازی کسب و کاری کوچک هستند، انتخابی مناسب است. به طور کلی این مراحل شامل هفت بخش اصلی است:

۱.انتخاب نوع قارچ

برای پرورش قارچ در گلخانه بهتر است در ابتدای کار انواعی را انتخاب کنیم که رشد سریع‌تری دارند و نسبت به دمای محیط حساسیت آن‌ها کمتر است. این موضوع به خصوص برای افرادی که به تازگی فعالیت خود را در این خصوص شروع کرده‌اند، مناسب است. زیرا احتمال ضرر و زیان ناشی از تغییرات دمایی و نیاز به تجهیزات پیشرفته کنترل شرایط محیطی به حداقل می‌رسد.

بهترین قارچ‌ها برای پرورش در گلخانه، انواع زیر هستند:

• قارچ صدفی (Oyster): رشد سریع و تحمل بالای تغییرات دما و رطوبت محل
• قارچ دکمه‌ای (Agaricus bisporous): رشد نسبتا سریع
• قارچ شیتاکه (Shiitake): طعم بسیار مطلوب و مناسب برای پرورش روی تنه درخت
• قارچ یال شیر(Lions mane): مناسب مصارف غذایی و دارویی

البته هر یک از این قارچ‌ها نیازهای غذایی مخصوص به خود را دارند و لازم است پیش از شروع کار، شرایط رشد هر یک را بررسی کنیم.

۲. انتخاب بستر کشت قارچ

قارچ ها برای رشد نیاز به مواد آلی غنی از قند طبیعی و نیتروژن دارند. این ترکیب بر اساس نوع قارچ متفاوت است. در مورد پرورش قارچ دکمه‌ای بستر قارچ‌ با ترکیبی از کود اسب همراه کاه تولید می‌شوند.  در این حالت برای آماده‌سازی بستر لازم است کود اسب را از اصطبل‌ها جمع‌آوری کرده و در فضای باز دارای سایبان پخش کنیم ودر مرحله بعد ۳۰ تا ۴۰ درصد وزن کود اسب را کاه اضافه می‌کنیم. بعد از مخلوط کردن کامل آن‌ها، یک لایه پلاستیک پلی‌اتیلن ضخیم روی بستر قرار می‌دهیم تا کرم و حشرات ریز داخل آن نشوند.

این بستر را روزانه با چنگک زیر و رو می‌کنیم تا دما و رطوبت همه مناطق متعادل شوند. در صورتی‌که رطوبت بستر کاهش پیدا کرد، آن‌را با اسپری مرطوب می‌کنیم.  البته رطوبت نباید به حدی باشد که بستر در آب غرق شود. برای تشخیص میزان رطوبت مناسب بخشی از آن را با دست فشار می‌دهیم، اگر مقدار کمی قطره آب از آن بیرون آمد، رطوبت مناسب است. در صورت شرایط مناسب رطوبت و مخلوط کردن هر روزه بستر با چنگک، بعد از حدود دو تا سه هفته بستر رشد آماده استفاده خواهد بود. در این حالت بستر آماده، رنگ قهوه‌ای تیره و بوی شیرین شبیه شکر یا ملاس دارد.

بستر مناسب قارچ گلخانه ای چه ویژگی های دارد؟

اما بستر مناسب برای رشد قارچ‌های صدفی از جنس کاه، قارچ شیتاکه چوب سخت یا خاک اره و قارچ یال شیر چوب سخت تقویت شده بدون نیاز به کود حیوانی است. در مورد این نوع قارچ‌ها ترکیبی از کاه  یا خاک اره(حدود ۹۰ درصد) همراه سبوس گندم (حدود ۵ تا ۱۰ درصد) و کمی گچ کشاورزی (۱ تا ۲ درصد)  را استفاده می‌کنند. این نوع بستر حتما نیاز به پاستوریزه کردن دارد. بنابراین ابتدا کاه یا خاک اره را در وان بزرگی می‌ریزیم و روی آن‌را با آب داغ ۷۰ درجه سانتی‌گراد می‌پوشانیم. بعد از گذشت ۴ تا ۶ ساعت، آب اضافی را از مواد جدا می‌کنیم تا در نهایت حدود ۵۰ درصد رطوبت آن گرفته شود. سپس سبوس گندم یا برنج و گچ را به آن اضافه می‌کنیم.

۳. تهیه بذر قارچ

بذر قارچ یا اسپان (Spawn) میسلیوم یا ریشه قارچ است که روی یک ماده حامل مانند دانه غلات، خاک اره یا چوب رشد داده شده تا بتوان از آن در بستر کشت قارچ استفاده کرد. نوع بذر متناسب با بستر است و قارچ هایی که روی چوب رشد می‌کنند، بذر بر پایه چوب مثل خاک اره نیاز دارند. برای تهیه بذر قارچ با توجه به نوع قارچی که می‌خواهیم پرورش دهیم، مقدار مورد نیاز خود را متناسب با فضای گلخانه و حجم بستر کشت تهیه می‌کنیم. رنگ بذر قارچ تازه سفید رنگ و فاقد هر نوع کپک، لکه‌های رنگی یا بوی ترشیدگی است.

۴. پخش بستر در گلخانه

در این مرحله بستر آماده شده را در سینی‌های مخصوص کشت از جنس پلاستیک، چوب یا فلز داخل گلخانه قرار می دهیم. ابعاد رایج این سینی‌ها ۱۰۰ در ۵۰ سانتی‌متر و عمق ۲۵ الی ۳۰ سانتی‌متر است. اگر بستر مورد نیاز برای رشد قارچ در چوب درخت است، قطر مناسب حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر و طول یک متر یک متر انتخابی ایده‌آل خواهد بود. همچنین بهترین چوب از درختان بلوط، سپیدار، افرا، غان و توسکا در نظر گرفته می‌شود. همچنین اگر سینی کشت را برای این منظور انتخاب می‌کنیم، استفاده از قفسه‌های فلزی  برای قرار دادن سینی‌ها در آن باعث بهره‌برداری بهتر از ارتفاع و میزان تولید بیشتر خواهد شد.

۵. بذرپاشی

بعد از پخش کامل بستر کشت، بذر قارچ را مطابق دستورالعمل با دستکش استریل و تمیز روی بستر خک به‌صورت یکنواخت پخش می‌کنیم. این مقدار به‌عنوان مثال برای قارچ دکمه‌ای در سینی به ابعاد ۱۰۰ در ۵۰ سانتی‌متر حدود ۱۰۰ گرم است. اگر نوع بستر قارچ از چوب درخت است، بذرپاشی با ایجاد سوراخ‌هایی در آن انجام می‌گیرد. معمولا در این حالت برای  هر چوب با قطر ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر، ۱۰۰ گرم اسپان به آن تزریق می‌شود.

۶. تنظیم دما، رطوبت و نور

• رطوبت:

قارچ‌ها  بسته به نوع خود برای رشد نیاز به رطوبت بالا (۸۰ تا ۹۵ درصد) و دمای ۱۳ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد دارند. این ارقام در طی مراحل رشد میسلیوم (تکثیر در بستر)، انکوباسیون (رشد قارچ) و میوه‌دهی در انواع قارچ متفاوت است. معمولا دما و رطوبت در مرحله رشد میسلیوم بالاتر و در مرحله میوه‌دهی پایین‌تر است.

• دما:

تنظیم دما و رطوبت در هر مرحله نیاز به استفاده از تجهیزات خاص است تا بالاترین بازدهی را داشته باشیم. برای تنظیم رطوبت، قرار دادن سیستم تهویه مناسب در گلخانه از طریق دریچه‌های سقفی یا دریچه‌های جانبی با فن‌های کوچک گردش هوا را داخل گلخانه متعادل می‌کند. اما طراحی میزان خروج هوا و تهویه باید به شکلی باشد که رطوبت محیط بیش از اندازه کاهش پیدا نکند. البته رطوبت بیش از اندازه نیز عامل اصلی کپک زدن قارچ‌هاست. با استفاده از مه‌پاش یا سینی‌های آب کوچک در اندازه مشخص این رطوبت قابل تنظیم است. همراه همه این موارد لازم است با استفاده از رطوبت سنج و دما سنج دیجیتال، این پارامترها را داخل گلخانه کنترل کنیم.

• نور:

همچنین باید توجه داشته باشیم قارچ‌ها برای رشد نیاز به نور کمی دارند و حتی در زیر مناطق سایه‌دار و تاریک هم رشد می‌کنند. بنابراین پوشش گلخانه‌های مخصوص رشد قارچ کاملا تیره است. در غیر این صورت حتما لازم است از توری‌های سایه انداز یا پلاستیک مشکی برای کنترل نور گلخانه استفاده کنیم.

۷. برداشت قارچ

برداشت قارچ بسته به نوع و سرعت رشد آن متفاوت است. معمولا قارچ‌های دکمه‌ای سریع‌تر از همه و طی ۱۴ تا ۱۸ روز رشد می‌کنند. قارچ شیتاکه دوره رشد کندتر و حدود ۶۰ تا ۹۰ روز دارد. با این حال معمولا قارچ ها زمانی قابل برداشت هستند که کلاهک آن‌ها کاملا باز شده باشد، اما در حال لوله شدن نباشد. در این زمان با استفاده از یک چاقوی تیز، ساقه را درست از نزدیکی بستر برش می‌دهیم و در جای مناسب نگاهداری می‌کنیم.

تجهیزات مورد نیاز برای پرورش قارچ در گلخانه

برای پرورش قارچ در گلخانه بهتر است قبل از هر کاری مشاوره لازم از یک متخصص در مورد طراحی مناسب آن را دریافت کنید. ابعاد و تعداد دریچه و فن‌های مورد نیاز در گلخانه برای کنترل رطوبت و دما بسیار اهمیت دارند. در کنار آن تجهیزات زیر برای این کار ضروری است.

• رطوبت‌ساز‌های دارای فن
• رطوبت‌سنج برای کنترل سطح رطوبت
• دماسنج برای تنظیم دما
• لامپ رشد مخصوص قارچ
• سینی مخصوص کشت قارچ

همچنان که گفته شد، پوشش گلخانه نیز باید از صفحات مات باشند تا کمترین نور به داخل وارد شود. البته می‌توان از پلاستیک تیره رنگ روی سطوح مختلف گلخانه نیز استفاده کرد.همچنین، ضدعفونی کردن ابزار و تجهیزات برش یا سینی‌های مخصوص کشت قبل از استفاده نیز به کنترل بیماری‌های احتمالی کمک می‌کند.

کلام آخر:

برای پرورش قارچ در گلخانه تهیه بستر مناسب کشت، بذر قارچ و تنظیم دما و رطوبت از مراحل اصلی هستند.  با این حال باید توجه داشته باشیم که برای بازدهی مناسب تولید قارچ در گلخانه، کنترل میزان آلودگی و بیماری ها حائز اهمیت است. صنایع آرال شیمی، با ارائه محصول قارچکش ارگانیک اگروسیب، می تواند خاک و محیط گلخانه را بطور کامل ضدعفونی و قارچ کشی کند. همچننی، به کمک محصول سوید ساید، می تواند کلیه بستر های پوششی و کمپوست پرورش قارچ را گندزدایی کند. بدین صورت، نه تنها تلفات ناشی از ابتلا به بیماری ها به صفر می رسد، بلکه راندمان تولید محصول نیز بالاتر می رود.