روش کاشت و برداشت دانه روغنی کلزا چگونه است؟

کلزا (Brassica napus) یکی از مهم‌ترین و پرارزش‌ترین محصولات دانه روغنی جهان است که به دلیل میزان بالای روغن، سازگاری اقلیمی گسترده و نقش کلیدی در تولید روغن خوراکی و سوخت‌های زیستی، جایگاه ویژه‌ای در کشاورزی مدرن دارد. کاشت کلزا در سال‌های اخیر در ایران رشد چشمگیری داشته است؛ به گزارش ایسنا، در ابتدای سال ۱۴۰۳ میزان کشت کلزا در ایران بیش از ۴۷ درصد افزایش یافت که نشان‌دهنده‌ی افزایش تقاضا برای روغن‌های گیاهی سالم و روش‌های کشاورزی پایدار است. در این مقاله، به بررسی جامع روش‌های کاشت و برداشت کلزا، مدیریت تغذیه، آفات و بیماری‌های قارچی کلزا پرداخته و موثرترین محصولات ارگانیک برای کنترل بیماری‌های کلزا معرفی می‌شود.

همچنین بخوانید:

♣ تولید سویا و فرآورده های آن | شستشو و ضدعفونی خط تولید سویا

♣ ساده ترین روش های کاشت ذرت (بلال) در باغچه و مزرعه

کاشت و برداشت کلزا

کلزا به طور معمول در دو فصل عمده کاشته می شود: بهار و زمستان، بسته به شرایط آب و هوایی منطقه. فصل کاشت به طور قابل توجهی بر چرخه رشد و عملکرد تأثیر می گذارد. ارقام بهاره در اوایل بهار کاشت و در اواخر تابستان برداشت می شوند. گونه های بهاره دوره رشد کوتاه تری در حدود 100 تا 150 روز دارند. واریته های زمستانه، در اواخر تابستان یا اوایل پاییز کشت و تابستان بعد برداشت می شوند. ارقام زمستانه نیاز به بهاره شدن دارند و معمولاً در مقایسه با ارقام بهاره عملکرد بالاتری دارند.

برداشت زمانی انجام می‌شود که غلاف‌ها به رنگ زرد طلایی درآمدند و دانه‌های داخل آن بالغ شدند، معمولاً با رطوبت 9 تا 10 درصد. تأخیر در برداشت، خطر خرد شدن بذر و کاهش عملکرد را افزایش می دهد. دروگرهای مکانیکی مجهز به تنظیمات مناسب حداقل تلفات و بذرهای با کیفیت بهتر را تضمین می کنند.

خاک، آب و هوای مناسب کاشت کلزا

کلزا در خاک و شرایط آب و هوایی خاص رشد می کند و این امر برای کشاورزان ضروری است که محیط رشد خود را برای حداکثر عملکرد و کیفیت بهینه کنند. کلزا، خاک های لومی با زهکشی خوب و حاصلخیز یا لوم رسی با محدوده pH 5.5 تا 7.5 را ترجیح می دهد. مواد آلی بالا و سطوح نیتروژن متوسط ​​به رشد بهتر کمک می کند. خاک های بسیار اسیدی یا قلیایی می توانند مانع جذب مواد مغذی و رشد ریشه شوند. دمای متوسط ​​(10-25 درجه سانتیگراد) برای رشد دانه روغنی ایده آل است. این محصول در طول جوانه زنی و رشد اولیه به یخبندان حساس است اما در مراحل رویشی خود سرمای ملایم را تحمل می کند. بارندگی 38 تا 50 سانتی متر در طول فصل رشد کافی است، اگرچه باید از غرقابی اجتناب شود. نور مناسب خورشید برای گلدهی و تشکیل بذر ضروری است.

روش های کاشت کلزا

روش های کاشت کلزا بسته به سیستم کشاورزی، تجهیزات موجود و نتایج مورد نظر متفاوت است. سه روش اصلی کاشت ردیف، پخش و حفاری است:

• کاشت ردیفی: این روش شامل کاشت بذر در ردیف هایی با فاصله مشخص (فاصله 20-15 سانتی متر) برای اطمینان از رشد یکنواخت و کاهش رقابت بین گیاهان است. کنترل بهتر علف های هرز و برداشت مکانیکی را تسهیل می کند.
• پخش: بذرها به صورت دستی یا با استفاده از پخش کننده های مکانیکی در مزرعه پراکنده می شوند. اگرچه این روش مقرون به صرفه است، اما ممکن است منجر به توزیع نابرابر گیاه و عملکرد کمتر شود.
• حفاری: بذرها با استفاده از دریل بذر در عمق یکنواخت (1-2 سانتی متر) در خاک رسوب می کنند. این روش تماس بهینه بذر با خاک و سرعت جوانه زنی بهتر را تضمین می کند.

آبیاری و مدیریت تغذیه کلزا

آبیاری کلزا باید بر اساس مرحله رشد تنظیم شود:

• پس از کاشت: برای تسریع جوانه‌زنی، آبیاری سبک انجام شود.

• در مرحله گلدهی: نیاز آبی در این مرحله بیشترین مقدار را دارد.

• در مرحله پر شدن دانه: کمبود آب موجب کاهش روغن و چروکیدگی دانه‌ها می‌شود.

توصیه می‌شود از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا بارانی برای یکنواختی رطوبت استفاده شود.

تغذیه مناسب:

کلزا به نیتروژن، فسفر، پتاسیم و گوگرد نیاز بالایی دارد.

• نیتروژن: ۱۰۰–۱۵۰ کیلوگرم در هکتار

• فسفر: برای توسعه ریشه و افزایش گلدهی.

• گوگرد: به بهبود کیفیت روغن و افزایش درصد اسیدهای چرب مفید کمک می‌کند.

برداشت و پس از برداشت کلزا

پس از رسیدگی کامل، برداشت باید در هوای خشک انجام شود. دانه‌ها پس از برداشت باید در دمای پایین و محیط خشک نگهداری شوند تا از کاهش کیفیت روغن و کپک‌زدگی جلوگیری شود. در مزارع بزرگ، استفاده از کمباین‌های مخصوص دانه‌های ریز توصیه می‌شود تا تلفات بذر به حداقل برسد.

انواع گونه های بذر کلزا

چندین گونه و هیبرید از کلزا در سطح جهان کشت می شود که هر کدام دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند که برای اقلیم ها و اهداف مختلف مناسب هستند. گونه های رایج کلزا، مطابق جدول زیر است:

تلاش‌های اصلاحی مدرن بر روی رشد گونه‌هایی با کیفیت روغن، مقاومت در برابر آفات و سازگاری با تغییرات آب و هوایی متمرکز است.

نحوه روغن گیری از کلزا

استخراج روغن از دانه روغنی با نام روغن کانولا، شامل چندین مرحله برای اطمینان از حداکثر عملکرد و کیفیت است:

• پاکسازی بذر: پس از برداشت، بذرها را تمیز می کنند تا ناخالصی هایی مانند گرد و غبار، سنگ ها و بقایای گیاهی از بین برود.
• خرد کردن و حالت دادن: دانه ها برای شکستن پوسته بیرونی خرد می شوند و تا دمای 80-100 درجه سانتیگراد گرم می شوند تا سلول های روغن دار نرم شوند و عملکرد روغن افزایش یابد.
• پرس کردن: دانه‌های مطبوع به صورت مکانیکی فشار داده می‌شوند تا روغن خام استخراج شود. پرس سرد نیز گزینه ای برای روغن با کیفیت بالا و بدون مواد شیمیایی است.
• استخراج با حلال: روغن باقیمانده با استفاده از حلالی مانند هگزان برای حداکثر بازیابی استخراج می شود.
• پالایش: نفت خام تحت فرآیندهای پالایشی مانند صمغ زدایی، خنثی‌سازی، سفید کردن و بوی‌زدایی برای بهبود شفافیت، طعم و ماندگاری قرار می‌گیرد.
• بطری سازی: روغن تصفیه شده فیلتر شده و برای استفاده تجاری بسته بندی می شود.

محصول جانبی، کنجاله کلزا، یک خوراک حیوانی ارزشمند و غنی از پروتئین و سایر مواد مغذی است.

بیماری های رایج کلزا

کلزا مستعد ابتلا به بیماری های مختلفی است که می تواند به طور قابل توجهی بر عملکرد و کیفیت تأثیر بگذارد. درک و مدیریت این بیماری ها برای کشت موفق حیاتی است. در زیر، لیستی از بیماری های رایج کلزا آورده شده است:

• ساق سیاه (Leptosphaeria maculans): یک بیماری قارچی با نام دیگر بیماری فوما که باعث ایجاد شانکر ساقه، خوابیدن و مرگ گیاه می شود. اقدامات پیشگیرانه شامل تناوب زراعی و کاشت ارقام مقاوم است.

• پوسیدگی ساقه اسکلروتینیا (Sclerotinia sclerotiorum): باعث پژمردگی و پوسیدگی ساقه می شود. استفاده از قارچ کش و زهکشی مناسب مزرعه به کنترل این بیماری کمک می کند.
• کلاب روت (Plasmodiophora brassicae): منجر به تورم و انحراف ریشه ها می شود و جذب مواد مغذی را کاهش می دهد. تنظیم pH خاک و تناوب زراعی از راهبردهای پیشگیرانه موثر هستند.

• سفیدک پرزکی (Peronospora parasitica): باعث ایجاد لکه های زرد و رشد قارچ سفید روی برگ ها می شود. بذر درمانی و قارچ کش های برگی توصیه می شود.

مقاله مرتبط: انواع سم قارچ کش و کاربردهای آن

آفات مهم کلزا و کنترل آن‌ها

کلزا علاوه بر بیماری‌های قارچی، در معرض آفات مختلف نیز قرار دارد:

• شته سبز کلزا (Brevicoryne brassicae): مکیدن شیره گیاه و انتقال ویروس‌ها.
   راهکار: استفاده از حشرات مفید مانند کفشدوزک‌ها یا سموم ارگانیک.

• سوسک بذرخوار کلزا (Meligethes aeneus): آسیب به گل‌ها و کاهش تشکیل دانه.
   راهکار: تناوب زراعی و کنترل شیمیایی هدفمند.

• کرم برگ‌خوار (Plutella xylostella): تغذیه از برگ‌ها و کاهش فتوسنتز.
   راهکار: استفاده از تله فرمونی و حشره‌کش‌های زیستی.

نقش کلزا در تولید انرژی های تجدیدپذیر

کلزا یکی از مهم‌ترین منابع تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان است، زیرا دانه‌های روغنی آن قابلیت تبدیل مستقیم به سوخت زیستی (بیودیزل) را دارند. در ادامه، به طور جامع کاربردهای کلزا در حوزه انرژی‌های پاک توضیح داده شده است:

 ۱. تولید بیودیزل

اصلی‌ترین کاربرد کلزا در بخش انرژی، تولید بیودیزل از روغن کلزا است.

روغن استخراج‌شده از دانه کلزا طی فرآیندی به نام ترانس‌استریفیکاسیون با متانول و یک کاتالیزور ترکیب می‌شود تا به بیودیزل و گلیسیرین تبدیل شود.

• مزیت‌ها:

• کاملاً قابل تجدید و زیست‌تخریب‌پذیر
• انتشار کمتر گازهای گلخانه‌ای نسبت به گازوئیل فسیلی
• افزایش کارایی موتورهای دیزلی و کاهش دود اگزوز

۲. جایگزین پایدار برای سوخت‌های فسیلی

استفاده از روغن کلزا برای تولید سوخت زیستی موجب کاهش وابستگی به نفت خام و افزایش امنیت انرژی ملی می‌شود. کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و کانادا از کلزا به‌عنوان منبع اصلی بیودیزل استفاده می‌کنند. در ایران نیز، توسعه کشت کلزا می‌تواند به کاهش واردات سوخت و ایجاد ارزش افزوده اقتصادی در بخش کشاورزی کمک کند.

۳. تولید برق و حرارت از ضایعات کلزا

پس از استخراج روغن، کنجاله و بقایای گیاهی کلزا نیز قابل استفاده برای تولید انرژی زیست‌توده هستند. می‌توان این پسماندها را در سیستم‌های تولید برق زیستی (Bio-Power Plants) یا برای تولید بیوگاز و حرارت استفاده کرد. این رویکرد موجب کاهش ضایعات کشاورزی و افزایش بهره‌وری انرژی می‌شود.

مقاله مرتبط: آشنایی با انواع روش های تولید برق در ایام بی برقی

۴. نقش کلزا در کشاورزی پایدار و کاهش اثرات زیست‌محیطی

گباه کلزا نقش مهمی در کاهش آلودگی خاک دارد. با گسترش کشت کلزا برای سوخت‌های زیستی:

• کربن خالص کمتری در جو آزاد می‌شود (چرخه کربن بسته‌تر است).
• مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار دی‌اکسیدکربن کاهش می‌یابد.
• خاک از طریق تناوب زراعی با کلزا بهبود می‌یابد، زیرا کلزا به عنوان یک گیاه تناوبی مفید ساختار خاک را تقویت می‌کند.

مقاله مرتبط: آلودگی خاک با آلاینده‌های نوظهور و تاثیر آن بر زنجیره غذایی

کلام آخر:

کشت کلزا سنگ بنای کشاورزی مدرن است که از امنیت غذایی، انرژی های تجدیدپذیر و شیوه های کشاورزی پایدار حمایت می کند. سازگاری این دانه روغنی با آب و هوای مختلف و شرایط خاک، آن را به گزینه ای ارجح برای کشاورزان در سراسر جهان تبدیل می کند. با به کارگیری تکنیک های کاشت موثر، مدیریت بیماری ها و استفاده از برنامه های اصلاحی پیشرفته، می توان بهره وری و سودآوری کشاورزی کلزا را افزایش داد. یکی از روش های کنترل بیماری های قارچی کلزا، استفاده از قارچکش ارگانیک اگروسیب است. محصول دیگر صنایع آرال شیمی، در خصوص کاشت کلزا، محصول پراکسیدین کشاورزی است که عمل اکسیژن رسانی به ریشه را در حین رشد انجام می دهد.

⇐ بروزرسانی در مهر 1404