انواع ضدعفونی کننده و گندزدای صنعتی چیست ؟

خواه باکتری، ویروس یا هاگ قارچ؛ میکروارگانیسم ها دائماً ما را احاطه کرده اند. اغلب آنها بی ضرر هستند، اما در برخی موارد به گسترش بیماری کمک می کنند. برای مقابله با این، از مواد ضدعفونی کننده استفاده می شود. ضدعفونی‌کننده‌ها، از یک سو باید پاتوژن‌ها را تا حد امکان به طور مؤثر از بین ببرند. اما از سوی دیگر نباید به قسمت‌ها و سطوح بدن آسیب بزنند. در این مقاله به معرفی انواع ضدعفونی کننده صنعتی می پردازیم. مواد تشکیل دهنده آنها چیست؟ علیه چه چیزی کار می کنند؟ و کاربردهای آن ها چیست؟ و نهایتا محصولات گندزدای صنعتی آرال شیمی در این خصوص معرفی می گردند.

انواع ضدعفونی کننده و گندزدای صنعتی

ضدعفونی کردن و گندزدایی دو کلمه مترادف هستند که درمورد اشیا و جامدات بیشتر از کلمه گندزدا و برای انسان و جانداران از کلمه ضدعفونی استفاده می شود. گندزدای صنعتی موادی هستند که بر انواع باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و اسپورها تاثیر می گذارند. این مواد به سه دسته سطح بالا، سطح متوسط و سطح پایین تقسیم می شوند:

1) ضدعفونی کننده سطح بالا:

ضدعفونی کننده صنعتی سطح بالا علاوه بر از بین بردن طیف وسیع باکتری، ویروس و قارچ، اسپورها را نیز حذف می کنند. انواع ضدعفونی کننده صنعتی شامل: هیدروژن پراکساید، پراستیک اسید، گلوتارآلدهید، فرمالین و غیره به شرح زیر است:

♦ پراستیک اسید
♦ هیدروژن پراکسید
♦ فرمالدئید
♦ گلوتارالدئيد
♦ ضدعفونی کننده های صنعتی آمونیومی
♦ ضدعفونی کننده های اسپورسیدال

پیشنهاد میکنیم در این خصوص مقالات زیر را حتماً مطالعه نمایید:

♣ 3 تا از رایج ترین ضدعفونی کننده ها

♣  رایج ترین ضدعفونی کننده ها

الف) پراستیک اسید:

پراستیک اسید، اکسیدکننده قوی است. این محلول از طریق اکسیداسیون روی انواع باکتری ها، میکروب ها و ویروس ها اثر می گذارد. این ضدعفونی کننده صنعتی سطح بالا، علاوه بر موارد ذکر شده، اسپورها را نیز ازبین می برد. پراستیک اسید به عنوان ضدعفونی کننده صنعتی در بخش های مختلف استفاد می شود. شستشو و ضدعفونی سیستم CIP و COP کارخانه های صنایع غذایی، ضدعفونی فیلترها، ضدعفونی در کشتارگاه ها، ضدعفونی صنایع لبنی، تولید آب معدنی و نوشیدنی، صنایع کمپوت و کنسرو، صنایع نان و غلات، صنایع خشکبار، هتل و رستوران و غیره.

ب) هیدروژن پراکساید:

هیدروژن پراکساید یا آب اکسیژنه، اکسنده متداول است که به عنوان سفیدکننده مورد استفاده قرار می گیرد. فرمول شیمیایی این ماده H₂O₂ می باشد. هیدروژن پراکساید به مرور تجزیه می شود و به آب و اکسیژن تبدیل می شود. این گندزدای صنعتی کاربردهای متفاوتی دارد. مانند: صنایع کاغذسازی، دارویی، بهداشتی، هوا و فضا، رنگ، صنایع غذایی و غیره.

ج) فرمالین (فرمالدئید)

فرمالین ضدعفونی کننده صنعتی قوی است. غلظت یک درصد آن، ضدمیکروب سل است. از این ماده برای ضدعفونی اماکن و وسایل، ابزار جراحی، دستگاه دیالیز و آندوسکوپی استفاده می شود. فرمالدئید، برای ضدعفونی کردن مکان‌هایی که میکروب‌های تب‌زا، میکروب عامل سوزش طحال، میکروب سل و میکروب عامل خونریزیهای شدید آلوده شده باشند، بسیار مناسب است. به این منظور می‌توان نیم لیتر از این محلول را در ظرفی روی اجاق قرارداد تا بخارهای حاصل از آن، اتاق را ضدعفونی کند. توجه کنید که بخارات آن سمی است و نباید در معرض آن قرار گرفت. از فرمالدئید می‌توان برای ضدعفونی کردن زخم و پوست استفاده کرد. چون سمّی و فرار است.

د) گلوتارالدئيد

یکی دیگر از ضدعفونی کننده های صنعتی سطح بالا، ضدعفونی کننده صنعتی گلوتارالدئيد است. این ماده محلولی است كه ظرف 20 تا 90 دقيقه وسايل حساس به حرارت را در حد بالا گندزدايی مي‌كند و ظرف 6 تا 10 ساعت، آن‌ها را سترون مي‌نمايد. رايج ترين مورد استفاده از گلوتارالدئيد، گندزدايی تجهیزات بیمارستانی از جمله: آندوسكوپ‌ها، آسپيراتورها، لوازم بيهوشی، لوازم تنفسی و جراحی است. اين ضدعفونی کننده صنعتی توسط محلول فعال كننده حاوی نيتريت سديم فعال می شود و پس از فعال شدن، رنگ گل بهی آن سبز رنگ می شود. محلول فعال شده تا 28 روزقابل استفاده است. نيتريت برای جلوگيری از خورندگی فلزات است لذا گلوتارآلدئيد فعال شده، برای گندزدايی لوازم فلزی ماده مناسبی است.

ه) ضدعفونی کننده های صنعتی آمونیومی

این نوع گندزدای صنعتی، بر پایه ترکیبات آمونیوم چهارتایی و حاوی بنزالكونيوم كلرايد است. اين گونه تركيبات، سورفكتانت هاى كاتيونى هستند كه خواص تركنندگى نسبتا خوبى دارند و به عنوان گندزدای سطوح و تجهیزات صنایع غذایی مورد استفاده قرار می گیرند. برای حذف بوی بد و چربی بدون نیاز به اعمال حرارت از این نوع ضدعفونی کننده ها استفاده می شود. این ماده در کلیه صنایع غذایی، لبنی، نوشیدنی، مزارع لبنی، صنایع گوشت و مرغ و ماهی کاربرد دارد. همچنین، در محیط های اسیدی، قلیایی و خنثی خاصیت میکروب کشی دارد. به علاوه، در دماى بالا نيز پايدار بوده و در حضور مواد ارگانيك كارآيى خود را حفظ مى كند. اما در هنگام استفاده روى سطح، باقيمانده غيرفرار بر جاى مى گذارد. باقيمانده این محلول، باعث ايجاد خاصيت باكترواستاتيكى مى شود. در نتيجه براى مدت معينى، رشد و توليد مثل باكترى ها روى سطح متوقف مى شود.

و) اسپورسیدال

ضدعفونی کننده های اسپورسیدال یا اسپور کش سریع الاثر، به طور خاص برای استریل کردن و ضدعفونی سطوح غیر متخلخل در محیط های اتاق تمیز فرموله شده اند. ضدعفونی کننده ها و گندزداهای اسپورسیدال، به عنوان یکی از انواع ضدعفونی کننده صنعتی سطح بالا، اغلب حاوی ترکیبی از پراستیک اسید، پراکسید هیدروژن و اسید استیک هستند. در نتیجه می توان از آنها به عنوان ضدعفونی کننده، اسپور کش، گندزدا یا ضدعفونی کننده وسیع الطیف برای کنترل سریع و موثر میکروبی استفاده کرد. اسپورسیدال ها، عملکردی حیاتی در ضدعفونی‌کردن اتاق تمیز، به‌ویژه برای صنایع دارویی، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی، و صنایع آرایشی و بهداشتی انجام می‌دهند.

2) ضدعفونی کننده سطح متوسط

این دسته از ضدعفونی کننده ها روی باکتری هایی که قادر به جوانه زدن هستند، بیشتر ویروس ها و بیشتر قارچ ها موثرند. به عنوان مثال: کلر و ترکیبات کلره، ید و ترکیبات آن، الکل ها. این گندزدا ها عبارتند از: کلر و الکل ها

الف) کلر

کلر در سال ۱۸۹۷ برای اولین بار به منظور ضد عفونی کردن آب آشامیدنی در شهر میدستون به کار رفت و سال ۱۹۰۵ ترکیبی از کلر با نام هیپوکلریت به جهت ممانعت از تیفوئید در تصفیه آب استفاده شد. سال ۱۹۰۶ سالی بود کهhuston  ترکیبات کلردار را برای تصفیه آب آشامیدن کمبریج به مردم پیشنهاد نمود و طی سال های ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۲ دستگاه کلرزن به عنوان عامل مهمی در تصفیه آب محسوب شدند. هیپوکریت ها اگر در محیط اسیدی تجزیه شوند سرعت تجزیه بالایی دارند و در محیط قلیایی عکس آن می باشد. از این حیث، این ترکیبات کلر دار توانایی ضدعفونی نمودن آب های اسیدی را خیلی بیشتر دارا هستند تا آب های قلیایی و پایداری زیادی نیز از خود نشان می دهند.

الکل ها

ضدعفونی کننده های الکلی به دلیل سرعت بالای تبخیر و زمان تماس پایین، اثر ضدعفونی کنندگی محدودی دارند. این گندزدای صنعتی، اثر کشندگی روی باکتری های گرم مثبت و گرم منفی، قارچ ها و غیره را دارند. به طور کلی الکل ها در غلظت 70%، به عنوان گندزدای سطح به حساب می آیند. یکی دیگر از محدودیت های الکل ها این است که در باقیمانده مواد آلی نفوذ نمی کنند.

3) ضدعفونی کننده سطح پایین

این سطح از ضدعفونی کننده ها، باکتری هایی که قادر به جوانه زدن هستند و ویروس های پوششی را از بین می برند. همچنین به طور معمول برای پاکسازی سطوح مورد استفاده قرار می گیرند. ضدعفونی کننده های سطح پایین عبارتند از: فنل؛ ترکیبات فنلی؛ ترکیبات آمونیوم چهارتایی؛ پرکلرین.

پرکلرین (هیپوکلریت کلسیم)

پرکلرین ماده ایست سفید رنگ با خاصیت گندزدایی که جهت ضدعفونی آب، سبزی، میوه، ظروف، حمام، توالت و محل‌های آلوده بکار می‌رود. این ماده معمولاً در بازار با درجه خلوص ۶۰ – ۷۰ درصد عرضه می‌شود. علت بسیاری از بیماریهای واگیردار روده‌ای (وبا و…) موجودات بسیار ریزی هستند که با چشم دیده نمی‌شوند. این موجودات از طریق خوردن آب، سبزی و میوه آلوده و یا توسط ظروف، وارد بدن انسان شده و ایجاد بیماری می‌نماید. یکی از راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های واگیر روده‌ای ضدعفونی کردن آب‌های آشامیدنی و مصرفی و میوه و سبزیجات با محلول پرکلرین می‌باشد.

این ماده بعنوان ضد قارچ و باکتری کش (ضد بو)، برای برای تصفیه آب‌های آشامیدنی به کار می رود. همچنین این ماده، معرف سفید کننده (کاغذ، منسوجات) است و بعنوان گند زدا برای ضد عفونی کردن آب استخر و جکوزی و غیره به کار می رود. محلول غلیظ این ماده جزو ضدعفونی کننده های سطح متوسط و محلول رقیق آن جزو ضدعفونی کننده های سطح پایین دسته بندی می شود.

ضدعفونی کننده خوراکی (فودگرید) چیست؟

ضدعفونی‌کننده‌ خوراکی، بر اساس حداکثر میزان باقیمانده‌ مجاز که پس از تماس با محصولات غذایی از خود برجای می گذارد، تعیین می شود. ملاحظات مهم هنگام انتخاب یک ضدعفونی کننده خوراکی عبارتند از:
♦ اثربخشی در کاهش آلودگی میکروبی در شرایط خاص
♦ هزینه
♦ سهولت کاربرد
♦ نیاز به شستشو
♦ خواص سمی یا تحریک کننده و سازگاری با آب محلی

مثال هایی از مواد ضدعفونی کننده خوراکی (فودگرید)

برخی از مواد ضدعفونی کننده خوراکی مجاز به شرح زیر است:

• ضدعفونی‌کننده‌ خوراکی حاوی ترکیبات کلر (مانند سفیدکننده)
• مخلوط‌های پراکسید و پراستیک اسید
• ترکیبات یده
• اسیدهای کربوکسیلیک
• ترکیبات آمونیوم چهارتایی
• ترکیبات آنیونی اسید

نکته اینجاست که مهمترین کاربرد ضدعفونی کننده های خوراکی در صنایع غذایی و لبنی، قندو شکر، صنعت دام و طیور و صنایعی است که مستقیماً با سلامت انسان در ارتباطند. همچنین در سورتینگ های میوه و سبزیجات، برای ضدعفونی خطوط تولید، از این دست ضدعفونی کننده ها استفاده می شود. در مصارف خانگی نیز، موثرترین و سالم ترین نوع ضدعفونی کننده میوه و سبزیجات می باشند.

پیشنهاد میکنیم در این خصوص مقالات زیر را حتماً مطالعه نمایید:

♣ راهنمای خرید ضدعفونی کننده های صنایع غذایی

♣ راهنمای جامع شستشو و ضدعفونی میوه و سبزیجات

ضدعفونی کننده های سبز کدامند؟

منظور از استفاده از ضدعفونی کننده های سبز، تمیز کردن و ضد عفونی کردن با استفاده از محصولات و ابزارهای ایمن است. به این ترتیب از آسیب رسیدن به سلامتی انسان به ویژه سلامت کودکان، کارکنان و محیط زیست جلوگیری می شود. تمیز کردن سبز، یعنی همیشه محصولات ایمن تر همچون ضدعفونی کننده های سبز، ارگانیک یا طبیعی را به کار گیرید و همیشه از دستورالعمل های روی برچسب پیروی کنید. هرچند در واقعیت یک راه واقعا سبز برای کاهش شیوع بیماری های عفونی از طریق تغییر رفتارهای ماست.

تجهیزات لازم برای فرآیند ضدعفونی و گندزدایی

انواع ضدعفونی کننده صنعتی برای کاربردهای مختلف، در قالب های گوناگونی یافت می شوند. برخی از این محصولات برای استفاده نیاز به تجهیزات مخصوصی دارند که باید فراهم گردد.

الف) نحوه استفاده از ضدعفونی کننده صنعتی

اغلب از ضدعفونی کننده صنعتی، برای شستشوی خطوط COP&CIP صنایع غذایی استفاده می شود. این خطوط مجهز به دستگاه های پیشرفته ای مجهز به مخزنی برای نگاهداری محلول ضدعفونی کننده خوراکی، ابزاری برای چرخش مواد درون آن ها، مجهز به پمپ های فشار برای جت واش یا پاشش مواد با فشار زیاد است.

ب) نحوه استفاده از ضدعفونی کننده دست و سطوح

روش صحیح مصرف مواد ضدعفونی کننده و گندزدای صنعتی برای دست و سطوح، معمولا در قالب اسپری، فوم یا ژل ضدعفونی کننده دست یافت می شوند. فرمولاسیون آن ها اغلب بر پایه الکل است اما نوع غیرالکی هم وجود دارد. از ظروف دردار با حجم های مختلف برای نگاهداری این مواد استفاده می شود. در مکان های عمومی، برای اجتناب از انتقال عفونت از طریق تماس مستقیم دست، ابزار و تجهیزاتی برای اسپری یا تزریق مواد ضدعفونی وجود دارند که عبارتند از:

• دستگاه اتوماتیک: دستگاهی حاوی محلول ضدعفونی کننده است که با استفاده از یک چشمی مجهز به سنسور مجاورتی، قرارگیری دست در مسیر افشانه را تعیین کرده و به سوی دست عمل پاشش را انجام می دهد.
• دستگاه  پدالی: دستگاهی حاوی محلول ضدعفونی کننده است که با با قرارگیری پا بر روی پدال آن، عمل پاشش را بر روی دستان انجام می دهد.

کلام آخر

همانطور که بالا اشاره شد، محلول های ضدعفونی کننده سطح بالا علاوه بر ازبین بردن انواع باکتری، قارچ، کپک و مخمر، اسپورها را نیز از بین می برد. فعالیت اسپورسیدال پراستیک اسید با افزایش دما، افزایش می یابد. این ماده به عنوان رسوبگیر ضعیف و ضدعفونی کننده قوی مورد استفاده قرار می گیرد. آرال شیمی، انواع ضدعفونی کننده صنعتی سطح بالا بر پایه پراستیک اسید، گلوتارآلدئید و ترکیبات آمونیوم چهارتایی را با نام تجاری پراکسیدین را به طور تخصصی برای صنایع و کاربردهای مختلف ارائه می کند. فوداسیب (پراستیک اسید 15%) با گرید صنایع غذایی است که هیچ باقی مانده مضری از خود بر جای نمی گذارد. داموسیب (پراستیک اسید 5%)، گندزدای دامی ایمن برای دامداری و مرغداری هاست. آرال گلوتار و آرال بنزال نیز دو محصول دیگر گندزدای صنعتی سطح بالا در حوزه دامی و بیمارستانی هستند.

⇐بروز رسانی شده در مهر 1402