ضدعفونی کننده بیمارستانی و پزشکی

جدیدترین مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی و مراکز دندانپزشکی نه تنها برای تمیز کردن و ضدعفونی کردن، بلکه برای مقابله با عوامل بیماری زای نوظهور فرموله شده اند. سهولت استفاده، یکی دیگر از ویژگی های مهم ضدعفونی کننده پزشکی و دندانپزشکی است. متخصصان خدمات بیمارستانی بر ارائه یک محیط امن بهداشتی تمرکز کرده اند. برای انجام این کار به روشی مقرون به صرفه، آن‌ها باید ضدعفونی‌کننده‌هایی را بیابند که طیف وسیعی داشته باشند، سریع عمل کنند، برای مدت زمان لازم خیس بمانند، و استفاده از آنها ایمن و آسان باشد. در این مقاله به بررسی انواع مختلف ضدعفونی کننده بیمارستانی و تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی پرداخته می شود.

مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی

در بخش زیر، لیست ضدعفونی کننده های بیمارستانی رایج در مراکز درمانی آورده شده. طیف اثر و کاربرد هر یک نیز به شکل جداگانه شرح داده شده است.

1. ترکیبات آمونیوم چهارتایی

ترکیبات آمونیوم چهارتایی به طور گسترده در تمیز کردن معمول استفاده می شود. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، کواترنری را یک ضدعفونی کننده سطح پایین می داند که در برابر اکثر باکتری ها، ویروس های پوششی و برخی قارچ ها مؤثر است. با اکثر سطوح سخت سازگار است. محصولات آمونیوم چهارتایی به بهترین وجه در سطوح غیر بحرانی مانند کف، نرده تخت، میز سینی، کاف فشار خون، دیوارها و پارتیشن ها استفاده می شود.

2. هیپوکلریت ها

هیپوکلریت ها رایج ترین ضدعفونی کننده های کلر هستند. هیپوکلریت سدیم به صورت تجاری به عنوان سفید کننده خانگی در دسترس است. این ماده شیمیایی ثبت شده در EPA پایدار و سریع عمل می کند. در حالی که به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می شود، سفید کننده می تواند باعث تحریک پوست و چشم شود. در غلظت های بالا به فلز خورنده است و می تواند پارچه را تغییر رنگ دهد. هیپوکلریت ها به طور موثر باکتری ها، قارچ ها و ویروس ها را از بین می برند. بیمارستان ها می توانند از این محصولات برای حمام، مناطق آماده سازی غذا و نشت خون استفاده کنند. قبل از ضدعفونی، تمام مناطق باید از قبل تمیز شوند تا مواد آلی حذف شوند. هنگام استفاده از محصولات غلیظ، پروتکل های دقیق رقیق سازی را دنبال کنید.

3. فنولیک ها

فنولیک ها برای مدت طولانی وجود داشته اند. در دهه 1800 از فنلی به نام اسید کربولیک به عنوان ضدعفونی کننده جراحی استفاده شد. خواص ضد میکروبی مشتقات فنل در طول زمان بهبود یافته است. امروزه فنولیک ها در بیمارستان ها استفاده می شوند. این محصولات برای ضدعفونی سطوح غیر متخلخل و وسایل غیر بحرانی بهترین هستند. از فنولیک ها با احتیاط استفاده کنید و توصیه های سازنده را با دقت دنبال کنید زیرا آماده سازی نامناسب می تواند برای نوزادان خطرناک باشد. به یاد داشته باشید، باقی مانده محصول می تواند پوست را تحریک کند.

4. پراستیک اسید

فرآورده های پراستیک اسید، ضدعفونی کننده پزشکی سریع الاثر هستند. آنها باکتری کش، قارچ کش، ویروس کش، مایکوباکتر کش و اسپور کش هستند. با این حال، اسید پراستیک در صورت رقیق شدن می تواند ناپایدار شود. می تواند برخی از فلزات مانند مس و برنج را دچار خوردگی کند. بیمارستان‌ها از اسید پراستیک در ماشین‌های خودکار برای استریل کردن ابزار پزشکی و ضدعفونی دستگاه‌های همودیالیزور استفاده می کنند.

5. پراکسید هیدروژن

پراکسید هیدروژن تسریع یافته یک پیشرفت جدیدتر در ضدعفونی کننده های بیمارستانی است. این محصولات ترکیبی از مواد پاک کننده ایمن و فعال با پراکسید هیدروژن هستند. این ترکیبات برای کارکنان نظافت و محیطی با کمترین رده سمیت EPA IV ایمن هستند. این پاک کننده های یک مرحله ای در مجاورت مواد آلی و خون ضدعفونی می کنند. آنها در مدت زمان کوتاه، کارآمد هستند. باکتری ها، ویروس ها، مایکوباکتریوم ها، قارچ های بیماری زا و پاتوژن های منتقله از خون را از بین می برد.

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر مقالات زیر را مطالعه بفرمایید:

♣ آشنایی با انواع محلول های ضدعفونی کننده سطوح

♣ راهنمای جامع شستشو و ضدعفونی میوه و سبزیجات در بیمارستان ها

♣ آشنایی با انواع  مواد ضدعفونی کننده کاربردها، مزایا و معایب

♣ کاربرد پراستیک اسید در داروسازی و پزشکی

انتخاب ضدعفونی کننده بیمارستانی مناسب

سه سطح گندزدایی بالا، متوسط و کم برای دستگاه های مراقبت از بیمار که نیاز به استریل ندارند و دو سطح متوسط و پایین برای سطوح محیطی استفاده می شود. استفاده مورد نظر از اقلام مراقبت از بیمار باید سطح توصیه شده ضدعفونی کننده پزشکی را تعیین کند. بیمارستان ها باید به دقت محصول پاک کننده مناسب برای کار را در نظر بگیرند. یک پروتکل ضدعفونی موثر باید این پنج عامل را در نظر بگیرد:

• میکروب های هدف (هپاتیت، HIV، C. Difficile و غیره)
• نوع سطح (پارچه، فلز، پلاستیک و …)
• سازگاری ضدعفونی کننده با سطوح و مواد
• هزینه و سهولت استفاده
• ایمنی کارکنان و بیماران

اهمیت استریل و ضدعفونی تجهیزات پزشکی

محیط های مراقبت های بهداشتی مکان هایی هستند که پاتوژن ها، میکروب ها و باکتری های مضر در آن زندگی و پخش می شوند. دستگاه های پزشکی در محیط های پرخطر استفاده می شوند. برخی از دستگاه ها در معرض پاتوژن های عفونی یا مستقیمادر جریان خون بیماران قرار می گیرند و هر دستگاه به مقدار متفاوتی از استریل و ضدعفونی نیاز دارد. بسیار مهم است که پروتکل مناسبی برای استریل کردن و یا ضدعفونی تجهیزات پزشکی قبل و بعد از استفاده وجود داشته باشد. تمیز کردن وسایل و ضدعفونی تجهیزات پزشکی با اطمینان از اینکه مواد مضر قبل از انتشار در مسیر خود متوقف می شوند، از بیماران و مراقبان محافظت می کند.
محیطی که دستگاه در آن قرار دارد، دستگاه برای چه چیزی استفاده خواهد شد، و اینکه دستگاه از چه موادی ساخته شده است همگی تعیین می کنند که چه سطحی از استریل یا ضدعفونی مورد نیاز است.

پارامترهای تعیین کننده میزان ضدعفونی تجهیزات پزشکی

همه دستگاه های پزشکی، قبل از ضدعفونی یا استریل شدن باید از قبل تمیز شوند. بسته به اینکه دستگاه با چه چیزی در تماس است، سطح بهداشت مورد نیاز را تعیین می کند. سه سطح وجود دارد:

1. ابزار و دستگاه های مراقبت ویژه: استریل کردن

استریل کردن به معنای از بین بردن تمام حیات میکروبی است. معمولا دستگاه‌ های پزشکی جهت استریل سازی در گرمای شدید، بخار داده می‌شوند. اما ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی نیز وجود دارند که به عنوان جایگزین‌های حرارت کم برای دستگاه‌های ساخته‌شده با پلاستیک استفاده می‌شوند. اکثر دستگاه ها را می توان برای استریل خریداری کرد. به دلیل خطر بالای قرار گرفتن در معرض پاتوژن، آنها باید قبل از استفاده برای هر بیمار استریل شوند. دستگاه های این دسته شامل هر چیزی است که با بافت ها و مایعات استریل بدن مانند اندام های داخلی یا سیستم قلبی عروقی در تماس باشد. این شامل تجهیزات جراحی، کاتترها و ایمپلنت ها می شود.

2. ابزار یا دستگاه های نیمه بحرانی: ضدعفونی کننده سطح بالا

ضدعفونی کننده سطح بالا هر نوع ضدعفونی است که همه موجودات زنده را به جز سطوح بالای اسپور باکتری از بین می برد. ضدعفونی سطح بالا معمولاً با استفاده از یک ضدعفونی کننده شیمیایی مانند گلوتارآلدئید، پراکسید هیدروژن، ارتو فتال آلدئید یا سایر مواد شیمیایی پاکسازی شده توسط سازمان غذا و دارو (FDA) انجام می شود. همچنین به عنوان ضدعفونی کننده های سطح بالا قابل اعتماد هستند. پس از ضدعفونی سطح بالا، دستگاه ها باید با استفاده از آب استریل، از تمام مواد شیمیایی شسته شوند.

3. ابزارها و دستگاه های غیر بحرانی: ضدعفونی کننده متوسط یا پایین

ضدعفونی کننده سطح پایین با میکروب کش شیمیایی که توسط EPA به عنوان ضدعفونی کننده بیمارستانی ثبت شده است، برخی از ویروس ها و باکتری ها را از بین می برد. دستگاه‌های این دسته فقط باید زمانی که به‌طور مشهود کثیف هستند، به طور منظم تمیز شوند (مانند پس از استفاده برای هر بیمار یا یک بار در روز یا یک بار در هفته). دستگاه ها باید همیشه پس از تماس با بیمار که در تماس است ضدعفونی شوند.

این دستگاه ها ممکن است با پوست دست نخورده تماس پیدا کنند و بنابراین خطر کمتری نسبت به دستگاه های دسته های دیگر دارند. دستگاه‌های غیر حیاتی به دو دسته تقسیم می‌شوند: اقلام «مراقبت از بیمار» مانند کاف‌های فشار خون یا قطب‌های IV، و «سطوح محیطی» مانند رایانه‌ها، نیمکت‌های آزمایشگاهی و نوارهای بستر.

ابزار و وسایل پزشکی در کجا یافت می شوند؟

اگرچه این روش‌های ضدعفونی بیمارستانی استاندارد هستند اما هر مرکز مراقبتی، و هر دستگاه دارای مجموعه قوانین خاص خود در مورد نحوه ضدعفونی یا استریل کردن است. هر مکان ممکن است از روش، محلول شیمیایی یا مواد شوینده متفاوتی برای انجام کار استفاده کند. دانستن این روش‌ها قبل از توسعه یک دستگاه پزشکی مهم است تا بتوان از بهترین مواد در توسعه برای مطابقت با این نیازها استفاده کرد.

الف) بیمارستان ها

تمام اتاق‌های بیمارستان ملزم به استفاده صحیح از مواد ضدعفونی کننده از جمله تمیز کردن سطوح غیر بحرانی و محیطی هستند. بیمارستان ها هنگام تصمیم گیری در مورد استفاده از مواد ضدعفونی کننده یا شوینده مورد استفاده، هزینه، سازگاری مواد، ماندگاری و دفع را در نظر می گیرند. محیط های تخصصی مانند اتاق های عمل نیاز به پروتکل سخت گیرانه تری دارند و برخی از آنها به تهویه برای ضدعفونی هوا و همچنین استریل کردن سطوح نیاز دارند. برخی دستگاه های پزشکی از جمله دستگاه آندوسکوپی، کرونوسکوپی، دیالیز، سونوگرافی، سی تی اسکن و غیره از جمله دستگاه های مهمی هستند که به استریل نیاز دارند.

ب) محیط های نوزادان

در محیط های نوزادان و کودکان، دقت بیشتری در انتخاب مواد ضدعفونی کننده انجام می شود، زیرا آنها افراد در معرض خطر بیشتری هستند و نمی توانند در معرض مواد شیمیایی خاص قرار گیرند.

ج) مراقبت در منزل

دستگاه های مراقبت در منزل از طرح طبقه بندی مشابه هر محیط دیگر (بحرانی، نیمه بحرانی، غیر بحرانی) استفاده می کنند. تفاوت اصلی این است که انتقال فرد به فرد در خانه کمتر است. مراقبین، و سازندگان دستگاه، مسئول آموزش کنترل عفونت برای هر دستگاه به کاربران مراقبت در منزل هستند، از جمله تجهیزات تمیز کردن و ضدعفونی کردن، و همچنین ذخیره سازی ایمن.

د) مراقبت های سرپایی (امکانات سرپایی پزشکی/ جراحی)

خطر قرار گرفتن در معرض مراقبت‌های سرپایی به اندازه بیمارستان بالاست، زیرا در این محیط‌ها، قرار گرفتن در معرض مایعات بدن و پوست سالم محتمل است. همچنین خطر انتقال فرد به فرد بیشتر از محیط مراقبت در منزل وجود دارد.

دستگاه ضدعفونی کننده وسایل پزشکی

نام دستگاه ضدعفونی کننده وسایل پزشکی، اتوکلاو است که به عنوان ضدعفونی کننده بخار یا استریل کننده بخار نیز شناخته می شود. اتوکلاوها معمولا برای مراقبت های بهداشتی یا کاربردهای صنعتی استفاده می شوند. اتوکلاو دستگاهی است که از بخار تحت فشار برای از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و هاگ‌های مضر بر روی اقلامی که در داخل مخزن تحت فشار قرار می‌گیرند استفاده می‌کند. ابزار برای مدت زمان معین تا دمای استریلیزاسیون مناسب گرم می شوند. رطوبت موجود در بخار به طور موثر گرما را به اقلام منتقل می کند تا ساختار پروتئینی باکتری ها و هاگ ها را از بین ببرد.

ضدعفونی کننده پزشکی (ضدعفونی کننده بخار) در محیط های بهداشتی-درمانی برای استریل کردن اشیاء پایدار در برابر حرارت و رطوبت مانند ابزار جراحی، دستگاه های پزشکی و پارچه های جراحی و کتانی استفاده می شوند. چرخه های مورد استفاده در دستگاه ضدعفونی کننده وسایل پزشکی مطابق با استانداردهای صنعتی شناخته شده توسعه یافته اند.

ضدعفونی وسایل دندانپزشکی

اقدامات دندانپزشکی باید از دستورالعمل های سازنده محصول در مورد غلظت و زمان قرار گرفتن در معرض فعالیت ضدعفونی کننده نسبت به سطحی که قرار است ضدعفونی شود، پیروی کند. بسته به خطر بالقوه عفونت مرتبط با استفاده مورد نظر، اقلام دندانپزشکی (ابزار، دستگاه ها و تجهیزات دندانپزشکی) همچون پزشکی، به عنوان بحرانی، نیمه بحرانی یا غیربحرانی طبقه بندی می شوند:

• موارد بحرانی یا حیاتی برای نفوذ به بافت نرم یا استخوان استفاده می شود (مانند ابزار جراحی، جرم گیری پریودنتال، تیغه های اسکپل، فرزهای دندانی جراحی). آنها بیشترین خطر انتقال عفونت را دارند و باید با گرما استریل شوند.
• موارد نیمه بحرانی با غشاهای مخاطی یا پوست سالم تماس می گیرند و خطر انتقال کمتری دارند. از آنجایی که اکثر اقلام نیمه بحرانی در دندانپزشکی مقاوم به گرما هستند، همچنین باید با استفاده از گرما استریل شوند (مانند آینه دهان دندان، کندانسور آمالگام، تری های قالب گیری دندانی قابل استفاده مجدد، هندپیس های دندانی). اگر یک مورد نیمه بحرانی به حرارت حساس است، باید با گندزدایی سطح بالا پردازش شود.
• موارد غیر بحرانی مراقبت از بیمار کمترین خطر را برای انتقال عفونت دارند و فقط با پوست دست نخورده تماس دارند که می تواند به عنوان یک مانع موثر در برابر میکروارگانیسم ها عمل کند (مانند سر/مخروط رادیوگرافی، کاف فشار خون، فیس کمان، پالس اکسیمتر). در اکثر موارد، تمیز کردن، یا در صورت کثیف بودن مشهود، تمیز کردن و سپس ضدعفونی کردن با یک مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی ثبت شده توسط EPA کافی است. هنگامی که اقلام به طور مشهود به خون آلوده هستند، باید از یک مواد ضدعفونی کننده پزشکی ثبت شده در EPA (یعنی ضدعفونی کننده سطح متوسط) استفاده شود. تمیز کردن یا ضدعفونی کردن برخی از اقلام غیر حیاتی مراقبت از بیمار می تواند دشوار باشد یا به سطوح آسیب برساند.

محلول ضدعفونی کننده وسایل دندانپزشکی

در مطب دندانپزشکی، توانایی کنترل ارگانیسم های عفونی ضروری است. مواد ضدعفونی کننده و گندزدا ابزار مهمی برای رفع این نیاز هستند. اما از آنجایی که این مواد، برای موجودات زنده سمی هستند باید به دقت مورد استفاده قرار گیرند. برخی از ضدعفونی‌کننده‌های پزشکی رایج که در مطب‌های دندان‌پزشکی استفاده می‌شوند عبارتند از: گلوتارآلدئید، گلوتارآلدئید با فنل، پراکسید هیدروژن، پراکسید هیدروژن با اسید پراستیک، ارتو-فتالالهید (OPA)، الکل‌ها (اتیل، ایزوپروپیل)، کلرید آمونیوم چهارتایی (آمونیوم کلرید، اکسایشی)، و فنولیک ها. پسماندهای مرتبط با آنها باید به درستی مدیریت شوند تا از ایجاد آسیب ناخواسته در حین انجام عملکرد مورد نظر خود جلوگیری شود.

نکات ضدعفونی ابزار دندانپزشکی

سطوح و تجهیزات اتاق‌های درمان که کارکنان دندان‌پزشکی در طول مراحل آن را لمس می‌کنند با پوشش های پلاستیکی یکبار مصرف محافظت شده و یا با مواد ضدعفونی‌کننده بیمارستانی تمیز می‌شوند.

• به عنوان مثال می توان به دستگیره های سبک، صندلی های بیمار، میز، دستگیره در، صفحه کلید و موارد دیگر اشاره کرد. این سطوح بین هر بیمار، صرف نظر از اینکه مشکوک به بیماری هستند یا خیر، ضدعفونی می شوند.
• دندانپزشکان در صورت امکان از ابزارها و لوازم یکبار مصرف استفاده می کنند. این موارد شامل دستگاه مکشی (ساکشن) است که آب را از دهان شما خارج می کند، فنجان های پولیش، پوشش های پلاستیکی، رول های پنبه ای، دستمال های بیمار، دستکش ها، سوزن های سرنگ، کارتریج های بیهوشی و موارد دیگر. پس از ویزیت هر بیمار، این موارد طبق دستورالعمل های توصیه شده به طور ایمن دفع می شوند.

استریل کردن ابزار با دستگاه ضدعفونی کننده وسایل دندانپزشکی

هر اقلامی که یکبار مصرف نیستند در چندین مرحله تمیز و استریل می شوند (مثلا شامل ابزار فلزی، آینه های دهانی، پنس و غیره). ابتدا یک چرخه را در دستگاه ضدعفونی کننده وسایل دندانپزشکی اولتراسونیک پر از محلول ضدعفونی کننده طی می کنند. این دستگاه تقریبا مانند یک “ماشین ظرفشویی” عمل می کند تا هرگونه زباله را از بین ببرد. سپس ابزارها کاملا آبکشی می شوند و درون دستگاه اتوکلاو قرار می گیرند که از حرارت، بخار و فشار زیاد برای استریل کردن آنها استفاده می کند. هر مطب دندانپزشکی موظف است به طور منظم اتوکلاو خود را آزمایش کند تا مطمئن شود که به درستی کار می کند، بنابراین این فرآیند تضمینی برای از بین بردن همه ویروس ها و باکتری ها است.

کلام آخر:

با افزایش «سوپر میکروب‌ها» مقاوم به آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی، تمیزی و استریل کردن وسایل پزشکی به اولویت اصلی تبدیل شده است. مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی برای ضدعفونی کردن دستگاه ها و جلوگیری از گسترش بیماری بین بیماران قوی تر و تهاجمی تر شده اند. طرح‌های فعلی دستگاه‌های پزشکی اغلب الزامات تمیزپذیری امکانات پزشکی را برآورده نمی‌کنند. لذا تلاش برای تولید و ساخت مواد ضدعفونی کننده پزشکی سطح بالا، یک الویت محسوب می شود. شرکت آرال شیمی تولیدکننده مواد ضدعفونی کننده بیمارستانی سطح بالا با نام پراکسیدین است. این مواد بر پایه پراستیک اسید بوده و دارای مجوز از سوی سازمان غذا-داروی ایران است.